Жил бүр Канадад болдог Дэлхийн уул уурхайн чуулга уулзалтаар "Монгол, Тогтвортой байдлын төлөө нөөц боломжийг нээх нь” сэдвээр монголын хөрөнгө оруулалтын орчин, өрсөлдөх чадварыг сайжруулахаар хийж буй алхмууд, хайгуулын шинэ боломж болон хайгуулын шинэ нээлт, төслүүд, хөрөнгө оруулалтын боломжийн талаар голлон яриа хэлэлцээр хийсэн.

Тус уулзалтын хүрээнд дэлхийн ашигт малтмалын түүхий эдийн олборлолт, үнийн хандлагыг талаар S&P Global Market intelligence Journal, 3 дугаар сарын дугаартаа онцолсныг толилуулж байна.

Уул уурхайн салбарын бүтээгдэхүүний олборлолтын өнөөгийн байдал

Сүүлийн жилүүдэд дэлхийн зах зээл дээр эрдэс түүхий эдийн олборлолт, зах зээлийн үнэ буурсантай холбогдуулан уул уурхайн салбар уналтын байдалд орсон.

2016 оны хоёрдугаар хагасаас өсөлт мэдрэгдэж, уг өсөлт 2017 онд ч үргэлжлэх төлөвтэй байна гэж тус сэтгүүл онцолжээ.

Дэлхийн өнгөт металлын олборлолт багагүй хэмжээгээр хумигдсан боловч 2016 оны хоёрдугаар хагасаас өсөлт мэдрэгдэж, уг өсөлт 2017 онд ч үргэлжлэх төлөвтэй байна гэж тус сэтгүүл онцолжээ.

Тус салбарт зарцуулж буй мөнгөн дүн нь 2015 онд 6.7 тэрбум ам доллар байсан бол 2016 онд 8.3 тэрбум ам доллар буюу 21 хувиар өсчээ. Тус салбарт өсөлт мэдрэгдсэнтэй холбогдуулан үнэт металлын хэрэглээнээс үйлдвэрлэлд ихээхэн хэрэглэгддэг өнгөт металлын хувьцаа хөрөнгийн биржүүдэд маш сайн эргэлтэд орсон байна. Тухайлбал, 2016 оны хоёрдугаар хагасаас эхлэн алт 25 хувиар өсч, 1 унц 1321 ам долларт хүрч өмнөх оноос 7 хувиар, төмрийн хүдэр 79 хувиар, эрчим хүчний нүүрс 69 хувиар, никель 13, хувиар, цайр 61 хувиар, зэс 17 хувиар  тус тус өссөн байна.

Дэлхийн эдийн засгийн өсөлт- Трампийн Засгийн газар

Өнгөрсөн оны сүүлээр өнгөт металлын үнэ өссөн гол шалтгаан нь АНУ-ын ерөнхийлөгчийн сонгуультай холбоотой бөгөөд сонгуулийн дараа тус улсын уур уурхайн компаниудын хувьцааны үнэ харьцангуй өсөж, хөдөлгөөнд оржээ. Ингэснээр дэлхийн зах зээл дээрх өнгөт металлын үнэ өсөх нөхцлийг бүрдүүлж өгсөн юм. Трампын Засгийн газрын бодлогод уул уурхайн салбарыг дэмжих, дэд бүтцийг өргөжүүлэх, уул уурхайн салбарын хуулийг уян хатан болгох гэсэн бодлогуудыг тодорхой тусгаж өгсөнтэй шууд холбоотой.

2017 оны нэгдүгээр сарын дундуур дэлхийн эдийн засгийн өсөлт сүүлийн жилүүдэд байгаагүй хэмжээгээр өсөх хандлагатай байна. Үүнийг "America Merril Lynch" банкны менежерүүдээс авсан санал асуулгад хөрөнгө оруулагчдын 62 хувь нь "энэ жилд дэлхийн эдийн засаг сайжрах бөгөөд мөнгөний эргэлт нэмэгдэхийн хэрээр инфляци даган өсөх хандлагатай" гэж үзсэнээс харж болно. Харин энэхүү өсөлт засгийн газрын бондод сөргөөр нөлөөлж нэгдүгээр сард бондын үнэ хамгийн доод цэгтээ хүртэл унасан байна. Тус улсын хүүгийн хэмжээ нэмэгдэн түүнийг дагаад ам доллар огцом өссөн. Тус улсын холбооны нөөцийн сан буюу Төв банкны тэргүүн Жанет Елен АНУ-ын валютын хүүгийн бодлого дээр хатуу бодлого баримтлахаа зарласан бөгөөд энэ нь ам долларт итгэх найдвар төрүүлсэн юм.

Өнгөрсөн оны сүүлээр зээлийн хүүг 0.25 хувиас 58 хувь хүртэл нэмсэн байна. Уг зээлийн хүүгийн өсөлтөд тус улсын засгийн газрын бондыг БНХАУ худалдан авсан нь ихээхэн нөлөөлсөн гэж үзэж байна. Өнгөрсөн оны арваннэгдүгээр сард Бээжингийн хувьцаа ойрын 5 жилийн хугацаанд байгаагүйгээр буурч, цэвэр арилжаа нь 66 тэрбум ам долларт хүрээд байна. Энэ нь америкийн үнэт цаасны хамгийн том гадаадын эзэмшигч гэсэн байр сууриа БНХАУ, Японд тавьж өгөх магадлалтайг илтгэнэ. АНУ-ын валютын эсрэг БНХАУ-ын ам долларыг зарж юанийг дэмжиж байгаа нь БНХАУ-ын эдийн засгийн өсөлтийг сааруулахаар байна. 

АНУ-ын засаг захиргаа БНХАУ-ын импортын бараа бүтээгдэхүүнүүдийн тарифыг шинэчилвэл Бээжин үүний эсрэг арга хэмжээ авахад бэлэн байгаа гэдгээ мэдэгдээд байна. 

 

Хэдийгээр дэлхийн эдийн засаг өсөх хандлага өндөр байгаа хэдий ч дэлхийн худалдааны томоохон хоёр гүрэн АНУ, БНХАУ-ын хооронд худалдааны томоохон асуудал үүсээд байна. АНУ-ын засаг захиргаа БНХАУ-ын импортын бараа бүтээгдэхүүнүүдийн тарифыг шинэчилвэл Бээжин үүний эсрэг арга хэмжээ авахад бэлэн байгаа гэдгээ мэдэгдээд байна. АНУ-ын засгийн газрын зүгээс БНХАУ-ыг валютын ханшийг чангаруулах оролдлго хийж байгаа бөгөөд үүнийгээ зогсоохгүй бол тарифыг 45 хувь хүртэл нэмэх болно гэдгээ мэдэгджээ.

Саяхан хийсэн судалгааны дүнгээр БНХАУ-ын өрсөлдөөнөөс болж АНУ-д 2 сая гаруй хүн ажлын байргүй болох төлөвтэй байна гэсэн үр дүн гарчээ. Түүхий эдийн арилжааны зах зээлийн тэнцвэрт байдал маш эмзэг байдалтай байна. Нэг талаас нь харвал АНУ-ын хувьд дэд бүтцээр тэтгэгдэх металлын үнийн тэсрэлт нь төсвийн өргөжилт болон уян хатан хууль дүрэм гээд тун өөдрөг харагдаж байгаа. Нөгөө талаас авч үзвэл БНХАУ-ын эдийн засгийн өсөлт мөн санаа зовох асуудал болоод байна. БНХАУ-ын зүгээс эдийн засгийн өсөлтийг эрчимтэй өсгөхгүй гэсэн мэдэгдэл гаргаад байгаа бөгөөд энэ нь тус улсын томоохон худалдааны түнш орон болох АНУ-ын эдийн засгийн өсөлтөд ихээхэн нөлөө үзүүлж байна. Энэ байдлаас үүдэн АНУ-ын шинэ засгийн газраас авах арга хэмжээ нь худалдааны тарифыг нэмэгдүүлэх эсрэг арга хэмжээ авах явдал мөн гэж үзэж байна.

Өнгөт металлын олборлолтын төсөв, үнийн хандлага – Сүүлийн 20 жилд 

Хэдийгээр тус онуудад уул уурхайн салбарын олборлолт, үнэ өссөн хэдий ч томоохон компани, корпорациудын хөрөнгө оруулалтын хэмжээ төдийлөн өсөөгүй бөгөөд тус салбарын зах зээлийн хандлага толдорхойгүй, томоохон тоглогчид нь орлогын өсөлтөндөө бус ашиг олох нь хамгийн чухал гэж үзэж байжээ. Иймээс дэлхийн зах зээл дээр түүхий эдийн үнэ өссөн ч салбарын төсөв ердөө жилд 5.9 хувиар л өсөж байжээ.

Тэгвэл сүүлийн 4 жилийн хугацаанд дэлхийн зах зээл дээр ашигт малтмалын үнэ унаж, салбарын хөрөнгө оруулалт буурч 8.7 тэрбум ам доллар болсон байна. Харин 2016 онд 1748 компани шинээр нэмэгдэж 26-39 хувь нь төсвөө 100 мянган ам доллараас дээш дүнгээр бууруулсан. Үүнээс 601 компани 769 сая ам доллараар төсвөө нэмэгдүүлсэн бол 873 компани нь 1.6 тэрбум ам доллараар төсвөө бууруулсан байна. Харин бага хэмжээгээр олборлолт хийдэг компаниудын хувьд үнэт цаасны зах зээлээс ихээхэн хамаардаг учраас эрэл хайгуулын зарцуулалт нь үүнийгээ даган унаж байдаг.

Өнгөрсөн оны нийт төсвийн бууралтыг 1425 бага хэмжээний үйл ажиллагаа явуулдаг компаниуд  39 хувийг, 96 том тоглогчид 36 хувийг, 156 дундаж тоглогчид 15 хувийг, үлдсэн 9 хувийг төрийн өмчит компаниуд бүрдүүлж байна. Тухайлбал, Freeport-McMoRan 2015 онд 102 сая ам.долларыг зарцуулж, нийт төсвөө 49 хувиар бууруулсан байна. Тус компанийн тайлан балансаас харахад өөрийн эзэмшиж буй TF Holdings-ийн 70 хувийг түрүү жил China Molybdenum-д зарж ашиг хүртсэн ба 1.5 тэрбум ам.доллараар хувьцаагаа заржээ. Мөн 2016 оны хагас жилд Бразилийн Major Vale SA өмнөх жилийн төсвөөс 46 сая ам доллараар буурсан байна. Өмнөд Африкт оршдог Gold Fields-ийн өнгөрсөн оны төсөв өмнөх оны төсвөөс 102.7 сая ам.доллар буюу 22 хувиар нэмэгдсэн /2015 оны бодит зарцуулалт нь 97.6 сая ам.доллар байсан/.

Бүс нутгийн чиг хандлага