Байгалийн онгон төрхийг сүйтгэж буй гаднын булаан эзлэгч болсон хархнаас ангижрахын тулд нисдэг тэрэгнээс 42 тонн хордуулсан үр тариа "цацах” төлөвлөгөөг Австралийн арлын олон нийт сайшаалаа.

Австралийн дорнод эргээс 700 километрт орших ЮНЕСКО-гийн өвд бүртгэлтэй газарт хортон мэрэгч устгах бродифакум хор цацах төлөвлөгөөг Лорд Хау арлын удирдлага олон арван жил маргалдсаны эцэст санал хураалтаар зөвшөөрөв. Уг шийдвэр нь тус аралд 1918 онд зогссон хөлөг онгоцноос буусан байж болзошгүй мэрэгчдийн эсрэг 100 жил үргэлжилсэн тэмцлийн оргил болно.

"Бид бүр 1920-иод оны үед ууль нутагшуулсан. Гэтэл ууль хархнаас гадна нутгийн шувуудыг барьж идээд болдоггүй” хэмээн арлын захиргааны орлогч дарга Барни Никольс өгүүлэв. "Намайг хүүхэд байхад харх агнасан хүнийг шагнадаг байлаа. Нохойгоо дагуулж, хийн винтов агсаад анд гардаг сан. Тэгсэн ч нэмэр болоогүй” хэмээн ноён Никольс дурссан юм.

Латинаар Rattus rattus буюу хар харх нь зөвхөн Лорд Хау аралд амьдардаг таван төрлийн онц ховор шувууны мөхөлд буруутай. Мөн 13 төрөл зүйлийн сээр нуруугүй амьтан, хоёр төрлийн ургамалыг харх сөнөөжээ. Тус арал дахь хархны тоо толгой эдүгээ 120 мянгад хүрээд байгаа юм.

Харх тус арал дээрх "Лорд Хаугийн ойн тахиа” хэмээх нисдэггүй шувуу, "Газрын хавч” гэгддэг 15 сантиметр урттай, савхан хэлбэрт шавж зэрэг нэн ховордсон бусад төрөл зүйлд ч заналхийлж байна.

"Лорд Хау бол газар зүйн байршлаасаа шалтгаалаад био төрөл зүйлийн онцгой цэг. Энэ арал бол хүн төрөлхтөн хамгийн сүүлд нээж илрүүлсэн газар нутаг” хэмээн дөнгөж 400 хүн амьдардаг тус арлын байгаль судлаач, жуулчдад газарчин хийдэг Иэн Хаттон тайлбарлав.

"Хархнаас болоод мөхөхдөө тулаад байгаа олон сонин төрөл зүйлийн амьтад энд бий. Ойн тахиа гэхэд л 1970-аад онд хариугүй устахдаа тулж, гучаадхан толгой үлдэж байлаа. Тэжээвэр нөхцөлд өсгөсний ачаар хожим 300 орчим болж үржсэн” хэмээн байгаль судлаач ярьж байлаа. Дэлхий дахиныг бүхэлд нь эзэгнэж буй булаан эзлэгчээс арлыг аврах дээд зэргийн тулаан эхлүүлэхээр ирэх онд Лорд Хау арал дээр нисдэг тэрэг бууна. Манай гарагийг хэрсэн худалдаа, тээврийн сүлжээнээс шалтгаалан өөр газрын амьтан, ургамал шинэ газарт идээших явцдаа нутгийн уугуул төрөл зүйлийг устгах аюул учруулах нь цөөнгүй.

Атлантын далайд орших Өмнөд Жоржийн арал дээр 2011-2015 онд хортой үр тариа агаараас цацах аргаар харх, хулганыг устгах ажилд үлэмж дэвшил гаргасан түүх бий. Эзлэн түрэмгийлэгч хархны хөнөөлд нэрвэгдсээр байгаа, далайн ховор шувуудын өлгий нутаг болсон өмнөд Атлантын Гоф арал дээгүүр 2019 онд нисдэг тэрэгнээс хор цацахаар төлөвлөж байна.

Арлуудад хор цацах төлөвлөгөө эдүгээ ч маргаантай хэвээр байна. Хүний эрүүл мэнд төдийгүй, арлын бусад уугуул төрөл зүйлд сөрөг нөлөөлж болзошгүй гэх үндэслэлээр Лорд Хау арлын зарим оршин суугч эрх баригчдын шийдвэрийг эсэргүүцсэн. Эцсийн санал хураалтаар хор цацах төлөвлөгөөг арлын захиргаа 6:1 харьцаатайгаар дэмжжээ.

Австралийн хэд хэдэн зохицуулах агентлагаас зөвшөөрсөн хор цацах төлөвлөгөө хүмүүст хөнөөлгүй гэдгийг ноён Никольс тайлбарласан. Гэхдээ ойн тахиа зэрэг нэн ховордсон хоёр төрлийн шувуу хордож болзошгүй учраас төлөвлөгөө хэрэгжүүлэх үеэр зориуд барьж торонд байлгах юм.

Жэйми Смит