Утаа үйлдвэрлэдэг янданг буулгах төлөвлөгөө дэлхий даяар ялалт байгуулж байна. Хэдхэн жилийн өмнө "нүүрсгүйгээр дэлхий хол явахгүй” хэмээн том дуугарч байсан орд уурхайн эзэд  өдгөө "амьд” үлдэх арга саам хайх, тэвдэн сандарч явна. Учир нь нүүрсний хэрэглээгээ тэг рүү чирэх улсын тоо өсөж, дэлхийн цахилгаан эрчим хүчний гол эх үүсвэр байсан уг түүхий эдээс татгалзах орны тоо нэмэгдлээ.

Барууны зарим оронд нүүрсээр ажилладаг цахилгаан станц бараг нүдний гэм болох дөхлөө. Тус бүс нутгийн тэргүүлэх орны нэг болох Их Британи улсад нүүрсний долоохон цахилгаан станц үлджээ. Гарын арван хуруунд ч хүрэхгүй эдгээр станцын нэгийг энэ оны есдүгээр сард хааж, хаалга үүдийг нь түгжихээ Их Британийн Засгийн газар мэдэгдэж байна. 

Ингэж утаа уугиулдаг станцуудыг нэг нэгээр үгүй хийсээр 2025 он гэхэд энэ улс нүүрсээр ажилладаг нэг ч эх үүсвэргүй болох аж.

Их Британи ийнхүү ирэх арван жилийн дотор нүүрснээс бүрэн татгалзах бол Герман 20 хүрэхгүй жилд хатуу түлшээр ажилладаг 84 цахилгаан станцаа хаахаа энэ оны эхээр мэдэгдсэн юм. 2038 он гэхэд тус улсад нүүрсээр ажилладаг станц түүх болно. Хөгшин Европын орнууд дундаас хатуу түлшнээс хамгийн их хамааралтай, аж үйлдвэржсэн Герман нүүрснээс нүүр буруулж буй нь дэлхий дахинд шинэчлэлийн хонх болсон юм.

Улс орнууд нүүрснээс нүүр буруулж буй ч цөмийн станцуудыг төдий л хөндөж зүрхлээгүй хэвээр.

Их Британи, Герман гэлтгүй Франц улс ч "амьд” үлдсэн цөөн хэдэн станцаа өршөөлгүй хаах аж. Мөн өнгөрсөн онд АНУ нүүрсээр ажилладаг 18 эрчим хүчний эх үүсвэрээ зогсоосон бол энэ онд 14-ийг хаахаар төлөвлөжээ.

Ер нь утаа уугиулдаггүй цахилгаан станцуудаа бууруулахаар хөгжингүй орнуудаас эхлээд ид өсөн дэвжиж буй улсууд ч эргэлт буцалтгүй зорьж байгаа. Нүүрсний хэрэглээгээр дэлхийд тэргүүлэгч БНХАУ өнгөрсөн онд агаарын бохирдолтой тэмцэхийн тулд 15 мужийнхаа нүүрсний цахилгаан станцын төслийг зогсоохоор шийджээ. Мөн Индонез, Чили, БНСУ гээд нүүрсний цахилгаан станцуудыг нүд үзүүрлэх орнууд дуусахгүй.

Ийнхүү улс орнууд утаат эх үүсвэрүүддээ "баяртай” хэмээн хэлэх зуур нэгэн цагт нүүрсний станцууд руу байдаг мөнгөө баруун солгойгүй цацдаг байсан хөрөнгө оруулагчид ч зангаа хувиргажээ. Томоохон төслүүдийг урагшлуулах санхүүгийн бяр чадал бүхий дэлхийн хэмжээний хөрөнгө оруулагчид болох HSBC, Deutsche Bank, Danske зэрэг банк нүүрсний станцын төслүүдийг чиглэх мөнгөө хасаж, хязгаарлаж байна. БНСУ-ын Хөгжлийн болон Экспорт, импортын банк энэ төрлийн төслүүдийг чиглэх хөрөнгө оруулалтаа зогсоосноор Индонезид 1000 мегаваттын хоёр ч цахилгаан станцын төсөл гацжээ.

Нэгэн цагт уриа лоозон төдий сонсогдож, хүрэхэд хол байсан шинэ эрин хөрсөндөө бууж эхэллээ. Эх дэлхийн ирээдүйн өмнө хүлээсэн үүргээ хөгжсөн, хөгжиж буй, баян, ядуу гээд бүх орон ухамсарлаж, байна. Дэлхий ийнхүү цэлмэг тэнгэр рүү алхаж байхад Монгол Улс хааш чиглэж байна вэ гэдгийг зайлшгүй хөндөх ёстой байх.

21 дүгээр зуун гараад 20 жил өнгөрч байхад занар, уран, нар, салхины гээд эрчим хүчний нөөцөөр баян Монгол Улс дотоодын хэрэгцээгээ ч хүний гар харалгүйгээр хангаж чадахгүй, гал алдахад ойрхон байна. Сэргээгдэх эрчим хүчинд горьдлого тавьж байгаа ч нар даган анивчиж, агаарын урсгалын ая талыг хардаг энэ төрлийн эх үүсвэрүүд монголчуудыг илч, гэрлээр найдвартай хангах эсэх нь эргэлзээтэй.

Ирэх жилүүдэд хөрөнгө оруулалт татахад илүү хүнд болох нүүрс болон найдвартай эсэх нь тодорхойгүй сэргээгдэх эх үүсвэр Монгол Улсын эрчим хүчний ирээдүйг эмзэг, дорой харагдуулж байна. Тиймээс бидэнд илүү найдвартай шинэ эх үүсвэрийн эрэлт хэрэгцээ үүсэж байгаа юм. Харин дэлхий нийт нүүрсийг орлох нэг найдвартай эх үүсвэрээр цөмийн эрчим хүчийг сонгож байгаа юм.

Улс орнууд нүүрснээс нүүр буруулж буй ч цөмийн станцуудыг төдий л хөндөж зүрхлээгүй хэвээр. Ойрын жилүүдэд дэлхий даяар цөмийн 60 гаруй реактор ашиглалтад оруулахаар төлөвлөж байна. Нүүрсний хэрэглээгээ танаж буйгаараа дэлхий нийтээс сайшаал хүртэх болсон өмнөд хөрш л гэхэд 2020 он гэхэд цөмийн 50 реакторыг амь оруулахаар зорьж буй бол Энэтхэг цөмийн эрчим хүчний үйлдвэрлэлээ 10 дахин нэмэхээр төлөвлөжээ.

Барууны зарим оронд нүүрсний цахилгаан станц бараг нүдний гэм боллоо

Гэтэл ураны чамлахааргүй нөөцтэй гэгддэг манай улс үүнийг анзаарч байгаа ч юм алга. Монгол Улс одоогоос 20 жилийн өмнө Цацраг идэвхт ашигт малтмал болон цөмийн энергийн талаар төрөөс баримтлах бодлогоо УИХ-аар баталж байжээ. Энэ бодлогын дагуу бид 2017 онд цөмийн эрчим хүчний станцаа дэд бүтцийн хамт байгуулахаар байв.

Гэвч 2010 онд Японы "Майничи” сонины сурвалжлагч цөмийн хаягдалтай холбоотой нийтлэл бичсэнээр нийгэм, улс төрийн орчинд эргэлзээ үүссэн байна. Ингээд цөмийн станцын сүүдрийг сөхсөн сэдвүүдийг сэвж эхэлсэн. Улмаар 2011 онд Фүкүшимад осол гарснаар атомын цахилгаан станц нь аюултай гэсэн ойлголтыг төрүүлж, олон нийтийг айдаст автуулсан нь үнэн.

Нэрмээд улс төрийн сонгууль нь залган, цөмийн салбарын үйл ажиллагааг Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрөөс хасаж, 2014 онд Цөмийн энергийн газрыг татан буулгаж байжээ. Дайран дээр давс гэгчээр Дорнодын ураны ордод хайгуул хийж байсан Канадын "Хан ресурс” компани болон Монгол Улсын Засгийн газар хооронд маргаан эхэлж, уг заргад бид ялагдал хүлээснээр, манай ураны салбарыг сонирхож байсан хөрөнгө оруулагчид ч үргэсэн билээ. Францын "Арева” компани бараг 20 гаруй жилийн өмнөөс манайд хайгуул судалгаа хийсэн хур туршлагатай. Гэвч Монголын нийгмээр хөвж байсан үнэн, худал нь үл мэдэгдэх хардлага, хэт туйлшралын хайчаар уг төслийг хэрчсээр өдий хүрлээ.

Монголчууд ураны хайгуулын төслүүдийг аюул хэмээн амийг нь таслах зуур агаарын бохирдлын харанга Улаанбаатарын хоолойг боомилж байна. Хүн төрөлхтөн цөмийн энергийг хөгжлийнхөө хөшүүрэг болгоод хагас зууныг үдэх гэж байхад Монгол Улс хүрэл зэвсгийн үеийнхэн шиг мэдэхгүй юмныхаа дайсан болчихсон явна.

Айсан хүнд аргал хүртэл хөдөлдөг гэгчээр цөмийн салбарын сүүдрийг байсхийгээд сөхөж, нийгмийг айдаст автуулна. Бид эрүүл  мэндээс эхлээд байгаль орчин, геологи, аж үйлдвэрийн салбарт цөмийн технологийг ашиглаж, үр шимийг нь хүртэж буй атлаа эрчим хүч үйлдвэрлэхээс айж бэргэнэ.

"Цөмийн станцыг Монголд байгуулах цаг болоогүй, өндөр хариуцлага, сахилга, чадвар нэхдэг энэ салбарт монгол хүн ажиллаж чадахгүй” хэмээн зарим хүн хэлэх нь бий. Тэгвэл монгол хүнийг чадвартай, хариуцлагатай болохыг 22, 23 дугаар зуун хүртэл хүлээх үү. Ингэсээр суутал Монгол одоогийн Венесуэль шиг энэ зууны харанхуй улс болж, хар утаанд утуулж дуусах нь.

"Засгийн газрын мэдээ" сонин