-ШУТИС дээр ирээдүйд цөмийн энергийн салбарт ажиллах инженерүүдийг хэзээнээс бэлттэж ирсэн бол?

-20 жилийн өмнө буюу 1990-ээд оны эхээр Политехникийн дээд сургуулийн Физикийн тэнхимийн дэргэд Олон улсын атомын энергийн агентлагийн тусламжтайгаар Аж үйлдвэрийн гаммарадиографийн лаборатори байгуулагдсанаас эх-лэлтэй. Гаммарадиограф гэдэг бол цөмийн гамма болон рентген цацрагийг ашиглан аж үйлдвэрийн болон дэд бүтцийн салбарт тухайл-бал, цөмийн реактор, дулааны цахилгаан станцын зуух болон иргэний барилга байгууламж, нисэх онгоц зэрэг салбарт чанарын шалгалт хийдэг технологи. Радиографийн шалгалт нь хэт авианы шалгалт, соронзон бөөмийн сорил, шингэн нэвчүүлэх сорил, хуйларсан гүйдлийн сорил зэрэг бусад аргуудтай нийлж үл эвдэх сорил (ҮЭС)-ын үйлчилгээ болдог. ҮЭС-ын технологийн лаборатори бай-гуулагдсаны ачаар чиглэлийнх нь мэргэжилтэн бэлтгэх сургалтын хөтөлбөр боловсруулсан. Инженер физик мэргэжлийн бакалавр, магистрын хөтөлбөрийн хүрээнд Үл эвдэх сорилын ннженерүүдийг хориод жил бэлтгэж ирлээ. Манай бэлтгэсэн инженерүүд нисэх, эрчим хүч, төмөр зам, барилга болон бусад салбарт амжилттай ажиллаж байна. Үүнээс гадна манайд уул уурхайн салбарын их бүтээн байгуулалт эхэлсэнтэй холбоотой ҮЭС хөгжлийн шинэ шатанд гарсан. Жишээлбэл, "Айвенхоу майнз" (хуучнаар) компани бүтээн байгуулалтаа эхлүүлэх үед манай инженерүүд ҮЭС-ын компани байгуулаад тус компанийн техник хяналтын ажилд оролцсон. Хоёр ч компани олон улсын түвшинд үл эвдэх сорилын үйлчилгээг хүргэж байна. Боловсролын салбарт үл хөдлөх сорилын инженерийг бэлтгэхээс гадна ШУТИС-ийн ҮЭС-ын төв Олон улсын атомын энергийн агентлагийн Ази, Номхон далайн гэрээний "Үл эвдэх сорил" дэд төслийг улсын хэмжээнд хэрэг-жүүлэгч байгууллагаар ажиллаж, бүсийн 16 оронтой нягт хамтран ажиллаж туршлага судалдаг. Үүний ачаар бид Монгол Улсад энэ салбарын ажилтан бэлтгэдэг олон улсын стандартын тогтолцоог бий болгосон юм. Олон улсын түгээ-мэл стандартын дагуу Монгол Улсад явагдаж байгаа бүх үл эвдэх сорилын үйл ажиллагааг ажилтнаар нь дамжуулан зохицуулах схем байгуулсан.

-Үл эвдэх сорилын хөгжил Монголд ямар байгаа вэ?

-Үл эвдэх сорил манайд байдаг. Жишээлбэл, дулааны цахилгаан станцад гагнуурын ажил хийгээд рентгенээр шалгадаг. Эмнэлэгт байгаа оношилгоотой адил бүх физик аргууд аж үйлдвэрт байдаг. Энэ бол чанарын хяналтын технологи.

Үл эвдэх сорил гэдэг нь цөмийн цахилгаан станц, нефть ба химийн аж үйлдвэр, нисэх онгоцны үйлдвэр, хүнд металлург зэрэг салбарт заавал хэрэглэгддэг. Монгол Улсад эдгээр том үйлдвэрийн салбарууд бий болоогүй ч иргэний аж үйлдвэр, дэд бүтцийн салбар бий болсон. Тухайлбал, нисэх, эрчим хүч, барилгын салбарт тодорхой хэмжээгээр хэрэглэгдэж байдаг технологи юм. Олон улсын атомын энергийн агентлагийн зөв-лөгөөнөөр бий болгосон үл эвдэх сорилын ажилтныг сургаж бэлтгэх, сертификат олгох тогтолцоо бол ирээдүйн бүтээн байгуулалтад шаардлагатай нарийн мэргэжлийн боловсон хүчин бэлтгэх еуурь юм. Монголд цөмийн реактор, нефть, химийн үйлдвэр ирээдүйд барьж байгуулах бүтээн байгуулалтад дээрх мэргэжилтнүүд заавал байх шаардлагатай болдог. Ийм тогтолцоо сүүлийн 20 жилд Олон улсын атомын энергийн агентлагийн зөачөмжөөр бий, болсон нь олзуурхууштай. Одоо манай улс эрчимтэй үйлдвэржих шатандаа яваа. Энэ тогтолцоо бий болсноор олон талын ач холбогдлоо өгч байна. Дээрх салбарын үйлдвэрүүд бий болохоос өмнө техникийн хяналтын ажилтан нь бэлтгэгдсэн байх ёстой. Монголын нутагт хариуцлагатай обьект, нефть, химийн үйлдвэр барилаа гэхэд тэнд техкикийн хяналтыг үндэсний мэргэжилтэн хийх шаардлагатай юм. Үндэсний мэргэжилтэн нь техникийн хяналт хийж байна гэдэг нь улс орны эдийн засгийн болоод техникийн аюулгүй байдал талаасаа маш их ач холбогдолтой байдаг.

-Үл эвдэх сорилын мэргэжилтэн нь бэлтгэгдлээ гэхэд хаа-на дадлагажиж байна вэ. Техник технологи нь манайд бий юу?

-Олон улсын атомын энергийн зөвлөмжөөр Монголд техникийн хяналтын мэргэжилтэн бэлтгэж байна. Цөмийн реактор барилаа ч гэсэн манай инженерүүд бэлэн байгаа гэсэн үг.

"Өнөөдөр"