Сангийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Х.ГАНЦОГТТОЙ ирэх оны төсвийн талаар ярилцлаа.

-Төсвөө богино хугацаанд Сангийн сайд ч үгүй баталсан гэх шүүмжлэл байгаа. Нөгөө талаас зарлагаа танаж, татвараа нэмэхгүйгээр төсвөө баталлаа гэж хэлж буй. Тэгвэл энэ жилийн төсөв амьдралд хэр ойр болсон бэ?
-Төсвөө хугацаандаа баталсан. Үндэслэл сайтай болсон гэж үзэж байна. 2014 оны төвшнөөс орлого, зарлагыг тус бүр гурав орчим хувиар өсгөж ирэх жилийн төсвийг оруулж ирсэн. УИХ дээр хэлэлцээд зарлагыг 39 тэрбум төгрөгөөр бууруулж, төсвийн алдагдлыг 439.2 тэрбум төгрөг байхаар баталсан. Энэ нь ДНБ-ий 1.8 хувьтай тэнцэж байгаа юм. Ирэх жилийн нийт орлого долоон их наяд 159.9 тэрбум төгрөг, нийт зарлага долоон их наяд 599.2 тэрбум төгрөг байна.

-"Чингис", "Самурай" бондын хөрөнгийг төсвөөс гадуурхи зардал гэж тооцдог нь өрийн хэмжээг нэмэгдүүлж, эрсдэл дагуулж байгааг Дэлхийн банкнаас анхааруулдаг. Ирэх жилийн хувьд ч энэ асуудал хэвээр байх нь ээ?

-Төсвийн өрийн тооцоон дотор "Чингис", "Самурай" бондын өр багтаж байгаа. Зарцуулалт нь харин төсөвт тусгагдаагүй явж байгаа нь үнэн. Зарцуулалтыг нь төсөвт оруулдаг болгоё гэсэн саналыг манайхаас УИХ-д хэд хэд удаан тавьсан ч шийдэгдээгүй. Хавар Өрийн удирдлагын тухай хуулийг УИХ-д өргөн барихдаа, мөн аравдугаар сарын 1-нд өргөн барьсан төсөвт, аравдугаар сарын 17-нд ч холбогдох хуульд өөрчлөлт оруулж "Самурай", "Чингис" бондын зарцуулалтыг улсын төсөвт тусгадаг болъё гэх саналыг өргөн барьсан. Гэвч хуулиуд нь УИХ-аар батлагдаагүй байгаа учир улсын төсөвтэй хамт хэлэлцэж батлах боломжгүй болсон. Харин хуулиуд нь УИХ-аар батлагдсаны дараагаар зарцуулалтыг төсөвт тусгадаг болох боломжтой. Ямартай ч 2015 оны төсөвт "Чингис", "Самурай" бондын зарцуулалтыг төсөвт тусгаагүй байгаа.

-Ирэх жилийн хувьд шинээр нэг ч бүтээн байгуулалтын ажилд төсвөөс хөрөнгө оруулалт хийхгүй. Зөвхөн царцаасан төслүүддээ л санхүүжилт өгч байгаа гэж үнэн үү?

-2015 оны төсөвт 800 орчим тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийх саналыг тусгаж өргөн барьсан. УИХ дээр хэлэлцэж байгаад өмнөх жилүүдэд эхлүүлсэн, дуусгаагүй байгаа объектуудыг бүгдийг нь барьж дуусгая гэж төлөвлөсөн. Дээр нь "Хөгжлийн банк"-ны 197 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар зарим төслийн санхүүжилтийг хийхээр болсон. Ингээд 900 гаруй тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалтын ажлыг ирэх жил хийнэ гэсэн үг. Өмнөх жилүүдэд олон барилгын ажлыг шинээр эхэлсэн боловч хөрөнгө мөнгө бусад асуудлаас болж зогсоосон. Ямартай ч ирэх онд эдгээрийг нэг мөр дуусгахаар болсон. Тэгэхээр "царцаасан" төслүүд дээр хөрөнгө оруулалт хийж, гацаанд ороод байсан хувийн хэвшлийнхэн 2015 онд өр ширнээсээ салах нөхцөл үүсэх юм. Үүнд, цэцэрлэг 34, сургууль 53, спорт заал, усан бассейн 14, соёлын төв 37, спорт цогцолбор 12 байгаа. Эдний ихэнх нь 2015 ондоо ашиглалтад орно.

-Төсвийн эрх мэдлийг аймаг, сумдад шилжүүлсэн байснаа буцаантатсан нь УИХ-ын гишүүд ажил хийсэн болж харагдаж, сургууль цэцэрлэгийн нээлтэд очихын тулд хийсэн ажил хэмээн аймгийн Засаг дарга нар шүүмжилж байгаа. Яагаад төсвийн эрх мэдлийг буцаагаад татчихав аа?

-Засгийн газрын зүгээс орон нутгийг удирдаж байгаа хүмүүс асуудлаа өөрсдөө шийдэх ёстой гэж үзэн зорилтот хөрөнгө оруулалтыг орон нутагт шилжүүлсэн. Харин энэ удаа УИХ дээр хэлэлцээд, орон нутагт тавигдаж байгаа хөрөнгө оруулалтын хэмжээ хангалтгүй байгаа учир аймаг, сумдад төсвийн эрх мэдлийг шилжүүлэх шаардлагагүй гэж үзсэн. Тиймээс төсвөө захирагчдад эрх мэдэл нь очсон.

-Төсвийн тэвчих зардлыг нэмэгдүүлж, "харамч" төсөв баталсан гэж байгаа. Зарлагыг нь бууруулж байгаа нь сайн хэрэг. Гэхдээ хэр оновчтой таналт хийсэн гэж бодож байгаа вэ?

-Цалин хөлс, хоол, эм тариа зэргээс бусад зардлыг тодорхой хэмжээгээр   бууруулж   2014   оны төвшинд, түүнээс ч доогуур тавьсан байгаа. Танасан гол зардалд бичиг хэрэг, урсгал засвар, гадаад томилолт зэрэг байгууллагын үйл ажиллагаанд нэн шаардлагагуй зардлууд багтаж байгаа. Тухайлбал, Ерөнхийлөгч, УИХ, Ерөнхий сайд, Гадаад харилцааны яамнаас бусад яам, агентлагийн гадаад томилолтын зардлыг өмнөх оноос 50 хувиар хассан. Аймаг, сумдын Засаг дарга, агентлагийн дарга нар нэг орлогчтой, орон тооны зөвлөхгүй байна гэх зарчмыг барина. Энэ хүрээнд 395 орчим хүнийг ажлаас чөлөөлж, улсад 3.5 орчим тэрбум төгрөгийн зардлын хэмнэлт гаргах юм. Түүнчлэн төрийн албан хаагчийн орон тоог нэмэгдүүлэхгүй. Нийтийн тээврийн татаасыг Нийслэлийн төсвөөс санхүүжүүлэхээр тооцсон.

-Цөмийн энергийн газрыг Ашигт малтмалын газартай, Мэдээлэл, технологи, шуудан харилцаа холбооны газрыг Харилцаа холбооны зохицуулах хороотой нийлүүлэх асуудал яригдаж эхэлсэн гэсэн. Энэ мэтээр ижил чиг үүрэгтэй, давхардсан бүтэцтэй газруудыг нэгтгэж, хэмнэлт хийх ажил цаашид хийгдэх юм уу?

-2015 оны төсвийг батлахад ийм асуудал яригдаагүй. Бидний хувьд ч ийм тооцоо хийж эхлээгүй байна.

-Экспортын орлогыг давуулж тооцсоноос оны эцэст төсөв алдагдалтай гардаг жишиг тогтоод байгаа. 2015 оны хувьд ч энэ асуудал адилхан байх уу?

-Эрдэс бүтээгдэхүүний экспортын хэмжээг өөдрөгөөр төсөөлж байсан туршлага бидэнд бий. Үүн дээрээ дүгнэлт хийж, ирэх оны нүүрс, төмрийн хүдрийн экспортын хэмжээг бууруулж тооцсон. Мөн үнийг тооцохдоо аль болох олон талын эх үүсвэрээс мэдээлэл авч бодитой төсөөлөл гаргахыг хичээсэн. Үүнтэй холбоотойгоор 2014 оны төсвөөс ашигт малтмалын орлого зарлагыг гурав орчим хувиар өсгөж тооцсон. Өмнөх жилүүдэд төсвийн батлагдсан орлогоос арав орчим хувиар давуулж тооцдог байсан. Иймээс орлогын төлөвлөгөө биелэх боломжтой. Гэхдээ орлого тасрах эрсдэл байгааг ч хүлээн зөвшөөрнө. Уул уурхайн салбарт орж ирж байгаа гадаадын хөрөнгө оруулалтаас үүдэж, орлого бүрдэхгүй байх томоохон эрсдэл байгаа. Манай улс 2013 онд 34 сая тонн нүүрс экспортолно гэж төлөвлөсөн ч 18.4 сая тонн, 2014 онд 31 сая тонныг экспортолно гэж төлөвлөсөн ч 18 сая тонн хүрэхтэй үгүйтэй байна. Тиймээс ирэх онд 19.8 сая тонн нүүрс экспортолно гэж нэлээд багасгаж тооцсон байгаа. Үнийн хувьд ч тонныг нь 50-70 ам.доллар байна гэж авч үзсэн. Зэсийн баяжмалын хувьд Оюутолгойн үйлдвэрлэл үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа учир экспортын хэмжээ тогтмол өсч байгаа. Ирэх жилд нэг сая 409 мянган тонн зэс экспортлохоор тооцсон. Алтны экспорт ч жил ирэх тусам өсч байгаа. Энэ жил гүйцэтгэлээр 9.4 сая тонн, ирэх онд 10 сая тонн алт экспортолно гэж тооцсон.

-Оюутолгойн үйл ажиллагааг 2015 онд хэрхэн явна гэж төсөвтөө тооцсон бэ?

-Оюутолгой төсл ийн хоёрдугаар шатны санхүүжилт 2015 онд эхэлнэ гэсэн төсөөллөөр төсвөө хийсэн. Гэхдээ санхүүжилт шийдэгдлээ гээд шууд экспортын орлого нэмэгдэхгүй. Нийт дүнгээрээ хөрөнгө оруулалт ихэснэ гэж эерэг байдлаар авч үзсэн гэсэн үг.

-Төсөвт шинээр хөрөнгө оруулалт хийх ажил нэгийг ч суулгаагүй нь бизнес эрхлэгчдэд бизнесийн орчин хүнд байна гэсэн мессежийг автоматаар өгч байгаа гэж хэлж болно. Сангийн яамны зүгээс бизнес эрхлэгчдийг татварын бодлогоор дэмжинэ л гээд байгаа. Тэгвэл бодит байдал дээр тусгалаа олж байгаа бодлого юу байна вэ?

-Бидний хувьд үргүй, тэвчиж болох зардлыг бууруулахад анхаарч байгаа. Улсын төсвөөс зарцуулж буй нийт зардлын хэмжээнд бол өөрчлөлт ороогүй. Харин ч хөрөнгө оруулалтын зардлыг нэмэгдүүлсэн.

Бизнесийнхний хувьд улсын төсвөөс гадна уул уурхайн салбарын орлого буурч байгаа нь хүнд тусч байгаа. Татвар шинээр нэмэхгүй. Жижиг дунд үйлдвэрлэл, бизнес эрхлэгчдэд зээлийн хөнгөлөлттэй үйлчилгээ, төрөөс бизнесийн үзүүлж байгаа үйлчилгээний зардлаа бууруулахад анхаарч ажиллаж байна.

-Ирэх онд цалин тэтгэврийг 500 тэрбум төгрөгөөр нэмэх болсон. Энэ нь өмнөх жилүүдээс өссөн үзүүлэлт. Инфляцыг нэг оронтой тоонд барина гэж ярьж байгаа үед энэ хэр бодитой шийдвэр вэ?

-Цалин тэтгэврийг өнгөрсөн жил 235 тэрбум төгрөгөөр нэмэхээр тусгасан бол энэ жил 500 тэрбум төгрөг болгож өсгөж тавьсан. Ингэхдээ, 380 тэрбум төгрөгөөр цалинг, 100 орчим тэрбум төгрөгөөр тэтгэвэрийг, үлдсэн 20 орчим тэрбум төгрөгөөр тэтгэмжийг нэмэхээр болсон. Энэ жил ашигласан зарчмын дагуу үйлдвэрчний эвлэлийн байгууллагатай хэлэлцээд, инфляцын төвшинтэй уялдуулж тухай тухайн үед нь нэмнэ. Энгийнээр хэлбэл, инфляцын төвшнөөс дээш нь нэмнэ.

-Ирэх онд гаднаас зээл авч, өрийнхөе босгыг нэмэгдүүлэх асуудал ирэх оны төсвийн тодотголын хамгийн эхний эгнээнд жагсах байх даа?

-2015 оны төсөвт өрийнхөө босгыг ДНБ-ий 40 хувьд барихаар буюу энэ жилийнхтэй ижил төвшинд тусгасан, Өрийн босгыг нэмэгдүүлэх хүсэлтээ Засгийн газарт Өрийн удирдлагын тухай хуульд тусган хүргүүлсэн байгаа. Энэ хуулиа эхлээд дараагаар төсөвт өөрчлөлт оруулж, гаднаас зээл авах асуудал яригдана. Өрийн дарамт гэвэл, манайх 2017 онд Хөгжлийн банкны 580 сая ам.доллар, "Чингис" бондын 500 сая ам.долларын зээлийг төлнө. Төлөх зардлаа бол 2017 оны төсвийн найман хувь, 2022 онд нэг тэрбум ам.долларын "Чингис" бондын үндсэн төлбөрөө төлнө. Энэ нь 2022 оны төсвийн зардлын зургаан хувийг эзлэхээр байгаа.

"Үндэсний шуудан"