УУЯ-ны Бодлогын хэрэгжилтийн зохицуулах хэлтсийн дарга Б.Батхүүтэй ярилцлаа.  

-Дэлхийн зах зээлд түүхий тосны үнэ буурч байхад манай улсад шатахууны үнэ яагаад буурахгүй байна вэ?

-Сая л газрын тосны үнэ буурч байна шүү дээ. Үүнээс өмнө дандаа өсч байсан. Үүний зэрэгцээ хэд хэдэн асуудал байсан юм. Нэгдүгээрт, хилийн үнэ буюу гадаадаас авах үнэ, хоёрдугаарт, манай улс шатахуунаа дандаа валютаар авдаг тул ам.долларын ханш савлахад нийгэм даяараа хүндрэл үүсдэг гэдгийг бид сайн мэднэ. Өөрөөр хэлбэл, энэ хоёр үнэ хөдлөхөд дотоодын жижиглэнгийн үнэ өсч, зарим тохиолдолд шатахуун олдохоо байж хомсдол үүсэхэд хэд дахин өндөр үнэтэй болдог байсан.

-Шатахуун нийт эдийн засагт нөлөөлдөг бүтээгдэхүүн гэдгийг бүгдээрээ мэднэ. Гэхдээ зах зээлийн ханш өсөхөд дагаж савласан шатахууны үнэ буурахад нь яагаад "унах”-гүй байна вэ? 

-Ерөнхийдөө Монголбанктай хамтран "Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөр”-ийн хүрээнд шатахууны жижиглэнгийн үнийг тогтвортой барих бодлогыг баримталж байгаа.

-Яагаад. Өөрөөр хэлбэл, шатахууны үнийг бууруулахгүй л гэж та хэлж байна?

-Шатахууны үнийг бууруулах нь буруу. Яагаад гэвэл дэлхийн зах зээлд түүхий тосны үнэ уналаа ч хэзээ нэгэн цагт эргээд өснө. Тэр үед биднийг төрөөс хамгаалах зүйлгүй болчихдог. Тийм учраас шатахууны жижиглэнгийн үнийг нэг төвшинд барих нь чухал юм.

-Шатахууны үнэ буурахад онцгой албан татварыг нэмдэг. Үүгээр эрсдэлээ хаадаг юм биш үү? 

-Импортлогч компаниуд ОХУ-аас шатахуунаа ам.доллараар авч, оруулж ирээд төгрөгөөр зарахад валютын ханшийн зөрүү гардаг. Харин хилийн үнэ байнга өсч буурч байдаг. Ийм учраас Монгол дахь жижиглэнгийн үнийг тогтвортой байлгахын тулд шатахууны хилийн үнэд онцгой албан татвар тавьдаг. Хэрэв хилийн үнэ доош буурвал онцгой албан татвар нэмэгддэг. Өөрөөр хэлбэл, төрд мөнгө цуглардаг. Хилийн үнэ өсөөд ирвэл онцгой албан татвараа багасгах арга хэмжээ авдаг. Нэг төвшинд л шатахууны үнийг барихыг тулд ийм үйл явц болдог. Гэтэл сүүлийн хэдэн жил хилийн үнэ ч өссөн. Ам.долларын ханш ч өссөн. Өөрөөр хэлбэл, 1300 төгрөгтэй тэнцэж байсан ам.доллар 1900 хүртэл өссөн үзэгдэл гарлаа. Хилийн үнэ тэр үед бас өссөн. Өөрөөр хэлбэл, үнэ огцом өсөхөд бидэнд онцгой албан татвараар авсан мөнгө эргээд хэрэг болно. Тиймээс дэлхийн зах зээл дэх түүхий тосны үнэтэй хамааруулж шатахууны үнийг өсгөж, бууруулах нь маш буруу. Яагаад гэвэл, газрын тосны үнийг дагаж шатахууны үнэ өсч, буурах нь  эдийн засагт хүндрэлтэй тусна.

-Оросуудтай хийсэн тогтвортой байдлын гэрээг ямар ч тооцоогүй хийчихлээ гэдэг шүүмжлэл бас бий. 

-Үгүй. Монголбанкны "Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөр”-төө тусгаснаар форвард хэлцлийг аж ахуйн нэгжтэй хийсэн юм. Энэ нь нэг ам.долларыг 1400 төгрөг гэж тооцоод тэд валютаа авч гүйлгээгээ хийнэ. Товчхондоо гадуур байгаа банкны ханшаар биш Монголбанктай тохирсон ханшаараа гүйлгээ хийнэ гэсэн үг. Хэрэв валютын ханш буурвал Монголбанкинд ашигтай, өсвөл компаниудад ашигтай гэдэг хэлцэл юм. Энэ хэлцлийг хийж байх үед ам.долларын ханш 1800 байсан хэдий ч тохирсон ёсоор 1400 төгрөгөөр тооцоход Монголбанкинд алдагдал үүсч байгаа шүү дээ. Энэ алдагдлыг хилийн үнэ буурч байгаа нөхцөлд онцгой татвараа нэмэх байдлаар уян хатнаар тэнцвэржүүлж байгаа юм. Хилийн үнэ буурах тусам үүнийг бид байнга тооцож байдаг. Одоо бидний гол зорилго бол шатахууны үнэ огцом өсч, буурах тохиолдолд үнийг нэг төвшинд барих юм. Түүхий эд хямдарлаа гээд бүтээгдэхүүний үнэ шууд дагаад буурдаггүй. Тухайлбал, дэлхийн зах зээлд түүхий тосны үнэ хямдхан байсан ч оросууд бүтээгдэхүүнийхээ үнийг өсгөсөн. ОХУ-д ч жижиглэнгийнхээ үнийг огцом өсгөж, буулгахгүй байгаа. Яахав, жижиг хэлбэлдлүүд бий. Огцом хэлбэлзэл нь эдийн засагт аюул авчирдаг. Тийм учраас үүнээс л хамгаалж байгаа юм.

 -Гэхдээ хэрэглэгчид шатахууны үнийг өсгөхдөө хэдэн зуугаар нь харин бууруулахдаа 20-30 төгрөгөөр л хямдаруулдаг гэж гомдоллодог. Одоо бүр таг чиг байна хэмээн харж байна шүү дээ?

-Сүүлийн хоёр жилд шатахууны жижиглэнгийн үнэ литр тутамдаа 50 төгрөгөөр нэг удаа буурсан. Түүнээс хойш нэг ч төгрөгөөр өсөөгүй. Бидэнд бүх судалгаа нь бий. Бүр өдөр өдрөөр нь гаргачихсан байдаг. Тийм учраас Засгийн газрын барьж байгаа хамгийн том бодлого бол хэрэглэгчид буюу иргэдэд хүрч буй шатахууны жижиглэнгийн үнийг нэг төвшинд барих юм. Дээр нь бидний хийсэн хамгийн том ажил бол ОХУ-аас авдаг үнийг Сингапур улсын биржийн үнэтэй холбож томьёогоор бодож үнэ өөрчилдөг болсон. Өмнө нь оросууд "Тэдээр ав. Авахгүй бол өгөхгүй” гэдэг байдлаар дуртай үнийг санал болгодог байлаа. Үүнийг хэлцэл хийсээр байгаад өөрчилж чадсан.

-Олон биржээс яагаад заавал Сингапур улсыг онцолсон юм бол?

-Хамгийн бодитой үнэ байдаг учраас ийм сонголт хийсэн. Хоёрдугаарт, нэг газраас буюу зөвхөн "Роснефть”-ээс хараат биш болгосон юм. Бид одоо шатахуунаа Солонгос, БНХАУ болон Европын орнуудаас авч байгаа. Ийм олон өрсөлдөгчтэй болж байгаа учраас үнийг дураараа өсгөх боломжгүй.
 

Зууны мэдээ
Г.Ганчимэг