ӨГӨРШЛИЙН ОРДУУД

Ерөнхий мэдээлэл

Өгөршлийн дүнд үүссэн ордууд нь үүссэн нөхцөл, байршлаараа өгөршлийнцарцдастай холбоотой. Өгөршлийн царцдас нь үндсэн чулуулаг болон үндсэн ордууд агаарын хий болон шингэн агентууд, биоген процессын нөлөөгөөр эх газрын нөхцөлд өөрчлөлтөнд орсны дүнд үүссэн геологийн бие даасан формаац буюу бүтээгдэхүүн юм. Энэ процессын дүнд үндсэн чулуулгийн оронд өөр текстүр, стрүктүр, эрдэс болоод химийн найрлагатай, мөн ашигт малтмалын тодорхой ордуудыг агуулсан шинэ чулуу буюу бүтээгдэхүүн үүсдэг.



Өгөршлийн царцдас нь экзоген гаралтай ашигт малтмалын олон төрлийн ордууд үсэх тааламжтай нөхцлийг бүрдүүлдэг. Өгөршлийн царцдас нь мөн нуур болоодтэнгисийн эргийн шороон ордууд, тунамал ордууд, мөн жирийн шороон ордууд үүсэхүндсэн эх үүсвэр болдог.

Өгөршлийн царцдас хөгжих явцад ашигт малтмалын олон үндсэн ордуудын дээдхэсэгт эрдсийн болон химийн найрлаганд мэдэгдэхүйц өөрчлөлт ордог. Мөн ямар нэг ашигт бүрдлийг үйлдвэрлэлд сонирхох хэмжээнд агуулаагүй юмуу, эсвэл сул эрдэсжсэн үндсэн чулуулаг өгөршлийн царцдаст явагддаг байгалийн урвалжийн дүнд тодорхойфизик–химийн болон геологийн нөхцөлд тодорхой төрлийн ашигт малтмалын хуримтлал үүсдэг. Энэ замаар үүссэн ашигт малтмалын ордуудыг өгөршлийн ордуудын бүлэгт хамааруулна.

Өгөршлийн царцдаст ашигт малтмалын хуримтлал 2 замаар явагддаг ба уг замуудтай нь холбогдуулан өгөршлийн ордуудыг 2 ангилдаг. Үүнд:

1. Чулуулаг өгөрших явцад тэнд агуулагдаж байсан ашигт бус эрдсийн масс гадаргуугийн усанд уусаж зөөгдөж, харин ашигт малтмал болдог бодис буюу эрдэс уг царцдас дотор үлдэх замаар ордууд үүсдэг. Ийм ордуудыг өгөршлийн царцдасын үлдэгдэл ордууд гэж нэрлэдэг.

2. Чулуулаг өгөрших явцад ашигт малтмал болдог эрдэс бодис нь усанд уусаж өгөршлийн царцдасын доод хэсэг рүү шүүгдэн орж дахин хуримтлагддаг. Ийм замаар үүссэн ордуудыг өгөршлийн царцдасын шүүгдлийн (инфильтрацийн) ордууд гэж нэрлэдэг.

Ашигт малтмалын хүдрийн биетийн хэлбэр, байрших нөхцлөөрнь талбайн, шугаман ба хил заагийн царцдасын гэж 3 хуваадаг.


Ашигт малтмалын хүдрийн биетийн хэлбэр, байрших нөхцлөөрнь талбайн, шугаман ба хил заагийн царцдасын гэж 3 хуваадаг.

 



Өгөршлийн талбайн царцдасын ордууд нь өгөршилд автсан үндсэн чулуулгийг цув, бүтээлэг маягаар хучиж байдаг. Ийм хэвтэшийн доод хил зааг нь маш нийлмэл хэлбэртэй бөгөөд аажмаар хувираагүй үндсэн чулуулаг руу шилждэг. Хэвтээ хавтгай дахь хил зааг нь долгиолог ба түүний дотор талд үндсэн чулуулгийн хувираагүйүлдсэн цонх маягийн үлдэгдлүүд тохиолддог. Өгөршлийн царцдасын хэмжээ янз бүр, өргөн хэлбэлзэлтэй, жишээ нь, түүний диаметр нь хэдэн арваас хэдэн зуу, тэр ч байтугай хэдэн мянган метр хүрнэ. Харин зузаан нь хэдэн 10 см–ээс 10м ба түүнээс ч их тохиолддог.

 

Өгөршлийн шугаман царцдасын ордууд судал маягийн хэлбэртэй бөгөөд үндсэн чулуулаг дахь хагарал, ан цавын бүс дагаж түүн дотор гүн нэвтэрдэг. Хүдрийн биетийн урт нь хэдэн 100 метр, зарим тохиолдолд хэдэн км (4 км) хүрдэг. Газрын гадаргуугаас доошоо хэдэн арваас 100–200м гүнд шувтардаг ба ховор тохиолдолд 1500 м (Кривой Рогийн төмрийн ордод) хүрнэ.

 

Өгөршлийн хил заагийн царцдасын ордууд нь ашигт бүрлүүдийн эх үүсвэрээ авч байгаа чулуулгийн уг ашигт бүрдлүүд дахин хуримтлах нөхцлийг өгч байгаа өөр чулуулагтай үүсгэж байгаа хил зааг дагаж хөгждөг. Жишээ нь: карбонат чулуулаг ба серпентинитын заагаар ийм ордууд үүсэж байршсан байдаг. Карбонат чулуулаг нь уусаад карстын хөндийлжүүд үүссэн байх ба серпентинитын өгөршлийн дүнд үүссэн ашигт бүрдлүүд энэ 2 чулуулгийн хил зааг дагаж хөгжсөн карстын хөндийлжүүдийг (карстууд) дүүргэсэн байдаг. Хүдэр агуулсан карстууд гадаргуу орчимд, газрын доор, чөлөөт (свободные) болоод дүүргэгдсэн (заполненные) байдлаар оршдог. Гадаргуу орчмын хөндийлжүүд газрын гадаргуу дээр үүсдэг, газрын доорхи хөндийлжүүд гадаргуугаас доош газрын гүнд үүсдэг, чөлөөт хөндийлжүүд ямарнэг хэмжээгээр зөвхөнашигт малтмалаар дүүргэгдсэн байхад дүүргэгдсэн хөндийлжүүд нь эхлээд сэвсгэрхурдас буюу материалаар дүүргэгдсэн байх бадараа нь уг материал өгөршил болоод шүүгдэлд автан задарч ашигтмалтмалын хуримтлал үүссэнбайдаг.

Өгөршлийн ордууд хувиралд автаагүй, дахин зөөгдсөнба дахин хувирсан байхнь тохиолддог.

Хувирал давтаагүй хүдрийн биетүүдэд жинхэнэөгөршлийн дүнд үүссэнбүтээгдэхүүн хадгалагдаж үлдсэнбайдаг.

Дахин хуримталсан хүдрийн биетүүдхүндийн хүчээрээ болон усаар зөөгдөж өгөршлөөрүүссэн эрдсүүдийн масс байран дээрээсээ ямар нэг хэмжээгээр зөөгдөж хөдөлсний дүнд үүсдэг. Энэ тохиолдолд өгөршлийн дүнд үүссэн материалдямар нэг мэдэгдэхүйцсортлогдолт, угаагдал, дахинуусалт хуримтлал явагддаггүй ба зөвхөн механик замаар л шилжсэн байна. Хэрвээ зөөгдөл, сортлогдолт,дахин хуримтлал эрчимтэйявагдсан байх юмбол тунамал ордуудүүснэ.

Хувирал өөрчлөлтөнд автсан хүдрийн биет, хэвтэшүүдөгөршил задралын анхдагчбүтээгдэхүүний найрлаганд ороогүйөөр нэгдэл, эрдсүүдинфильтрацийн замаар үүссэнбайдаг. Үүнд төмөржилт,мангаанжилт, цахиуржилт, карбонатжилт,гипсжилт хамаарна.

Өгөршлийн ордуудын хүдрийн биетүүд нь газрын гадаргуу дээргарсан ил (открытие), залуу хурдсуудаар хучигдаж дарагдсан буюу булшлагдсан (погребенные)байдлаар тохиолддог. Мөн үүссэн цаг хугацааныхаа хувьд дөрөвдөгчийн ба эртний гэж хуваагддаг ба эртний өгөршлийн царцдасын ордууд ямар нэг хэмжээгээр метаморфжсанбайдаг.

Өгөршлийн царцдасын бодисын стрүктүр,текстүр нь задрал,уусалт, эрдсийн нэгдлүдийн газрын гадаргуугийн дахинхувиарлалтын дүнд бүрэлддэгба коллоид уусмалын эрчимтэй оролцоотойгоор сэвсгэр,нүх сүвэрхэг массүүсгэсэн байдаг.