МАГМЫН ОРДУУД

Магмын ордууд нь суурьлаг болон шүлтлэг найрлагатай магмын ялгаралын явцад үүсдэг. Метал агуулсан магмын хайлш царцах явцад магмын гаралтай ордууд нь 3 замаар үүсдэг.
1.    Ликвацийн орд: Энэ нь магма хөрч талсжих явцад хоорондоо үд холилдох хүдрийн болон цахиурлаг гэсэн 2 тунадасжилтад ялгарч үүснэ.
2.    Түрүү магмын орд: Энэ нь металлууд цахиурлаг магмын кристалжилтын эхний үе шатааас эхлээд магмын чулуулагтай хамт хуримтлал үүсгэнэ.
3.    Хожуу магмын орд: Цахиурлаг магмын тодорхой хэсэг нь дэгдэмхий нэгдэл, металл болон тэдгээрийн ислүүдийг агуулах бөгөөд тэдгээр нь арай бага температурт магмын гол массын талсталжилтын дараа царцаж орд үүсгэдэг.  

Магмын ордууд үүсэх физик-химийн нөхцөл

Магмын ордууд дахь хүдрийн эх үүсвэр нь гүний магмын болон мантийн гаралтай металлуд байдаг. Эдгээр нь гүний болон даралтын өргөн хүрээнд үүссэн байх ба жишээ нь алмаз болон пиропын хувьд 150 км-ийн гүнд үүссэн байхад Норилскийн төрлийн үеллэг сульфидийн орд 1 км гүнд үүссэн байна.
Магмын ордуудын үүсэх температур нь мөн өргөн хүрээнд илрэх ба туршилтаар алмаз нь 1500°С-д үүссэн байхад бусад магмын ордын сульфидууд 300°С-д үүссэн байна.
Ликвацийн гаралтай магмын орд үүсэх геохимийн гол фактор бол: магма дахь хүхрийн агуулга, цахиурлаг магмын ерөнхий найрлага (ялангуяа төмөр, магни, цахиурын), болон цахиурлаг магмын шингэн төлөв дэх халькофил элементийн агуулга зэргээс хамаардаг. Хүхэр нь өөр өөр металлуудтай өөр өрр замаар нэгдэл үүсгэдэг. Хэрэв магмад хүхэр бага агуулгатай байвал нь тэрээр голдуу зэстэй нэгдэж хүхрийн сульфид үүсгэдэг. Ингэхэд магма дахь төмөр ямар нэгэн нэгдэл үүсгэхгүйгээр үлдэж магмын уусамтгай чанарыг ихэсгэх ба ингэснээр томоохон орд үүсэх нөхцөл алдагддаг байна. Габброгийн томоохон массивуудад халькопиритийн шигтгээнүүд ихээр тааралддаг нь ийм учиртай байна.
Хэрэв магмад сульфид их хэмжээгээр агуулагдаж байвал төмөрлөг хайлш үүсч түүний найхлаганд нь зэс, никель зэрэг орж ирээд нийлмэл сульфидийн орд үүсгэдэг. FeS-FeO-SiO-Na2O системд магма дахь хүчилтөрөгч болон Na2O-ийн үйлчлэл хүдрийн хайлшийн ялгаралтанд нөлөөлдөг ажээ.
1.    Царцалт бага гүнд хурдан хугацаанд явагдсан тохиолдолд сульфидийн хуримтлал магмын биетийнхээ ёроолд нь хүртэл явагдаж чаддаггүй байна. Тэдний доод хэсэг нь харьцангуй нягт ихтэй хүнд пирротинууд (4,6-4,7 гр/см3) харин дээд хэсэгт нягт багатай халькопиритүүд (4,1-4,3 гр/см3) хуримтлагдсан байна.
2.    Царцалт харьцангуйгаар удаан явагдсан тохиолдолд сульфидууд магмын биетийн ёроолд цул хуримтлал үүсгэдэг.
3.    Интрузивийн магма энгийн жигд кристалжилтанд орсон бол сульфидийн хайлшийн кристалжилтийн явцад багаар тектоникт өртөж биетийн ёроол болон төв хэсэгт ан цав үүсч түүний дагуу сульфидийг судлууд үүссэн байж болно.
4.    Магмын биетд үлдэгдэл сульфидийн хуримтлал үүсч тэдгээр нь тогтвортой нөхцөлд аажимаар кристалжиж том ширхэглэг сульфид-силикатын штокийг үүсгэж болдог.
5.    Хүдэр агуулсан магма их гүнд ликвацд ороход цахиурлаг болон сульфидлаг магма шахалтанд өртөж үелсэн биет үүсгэж болдог.
6.    Хүдэр бүхий магма их гүнд ликвацд ороход эхлээд цахиурлаг магма нь эхлээд царцаж түүнийг царцсаны дараа хүдэр бүхий сульфидтэй хайлш орж ирж эпигенетик хүдрийн биетийг үүсгэж бас болно.
Түрүү болон хожуу магмын ордуудын үүсэх физик-химийн нөхцөл сайн судлагдаагүй. Сококлов нарын судалгаагаар TiO2-Fe2O3-FeO системд магнетит, гематит, илменит, рутилийн болон хромитийн кристалжилтын судалгаагаар оливинууд 1800°С, хромитууд 1900°С температурт үүссэн байдаг.
Фищерийн судалгаагаар FexOy-Ca5[F(PO4)3]-Na2O•2.7SiO2 систем дэх фосфор-силикатын болон төмрийн ислийн тархалтыг харуулсан байдаг.