ШУА-ийн Одон орон, геофизикийн төвийн захирал С.Дэмбэрэлээс зарим зүйлийг тодрууллаа.

-Нийслэлийг тойрсон эртний газар хөдлөлтийн ул мөр идэвхжиж байна гэж мэргэжилтнүүд хэллээ. Тэгэхээр энэ үзэгдэл ойрын үед хүчтэй газар хөдлөлт болж болзошгүй гэсэн дохио юу?
-Саяхан УИХ-ын чуулганы хуралдаанаар газар хөдлөлтийн талаар хэлэлцсэн. Сүүлийн жилүүдэд газар хөдлөлтийн давтамж нэмэгдэж байгаа нь ямар нэг дохио байж болзошгүй шүү дээ. Тэгэхээр бид гамшгийн эрсдэлд бэлэн байх ёстой. Байгалийн гамшгийг яаж хохирол багатай давж гарах вэ гэдэг л чухал асуудал. Газар хөдлөлтийн эрсдэлийг давж гарах бэлтгэлтэй байвал хохирол учрахгүй байж болно. 1998 онд Дундговийн Дэрэнд 5.6 магнитуудын хүчтэй газар хөдөлсөн. Энэ үзэгдэл Улаанбаатарт 4.4 магнитуудаар мэдрэгдсэн. Тухайн үеийн хүчтэй газар хөдлөлтийн дохио байсан болохоор Засгийн газраар авч хэлэлцэж, Барилга, хот байгуулалтын яам байгуулаад, Засгийн газраас газар хөдлөлтийн судалгааг эрчимжүүлэх тогтоол гаргасан.

2010 оноос хойш таван жилийн хугацаанд бид багагүй ажил хийсэн байна. Улаанбаатарын эргэн тойронд хүчтэй газар хөдлөлт мэдэрдэг станцуудыг суурилууллаа. ОБЕГ-ыг түшиглэн хүчтэй газар хөдлөлтийг амжиж анхааруулах систем байгуулсан. Гэхдээ энэ систем Дундговийн Дэрэн, Булганы Могод, Сэлэнгэ аймгийн Бүтээлийн нуруунд хүчтэй газар хөдлөлт болсон тохиолдолд Улаанбаатарт чичирхийлэл мэдрэгдэхээс 30 секундээс нэг минутын өмнө л анхааруулга дохио өгөх үйлдэлтэй. Харин Улаанбаатарын бүсэд байгаа голомтын газар хөдлөлтийг амжиж анхааруулж чадахгүй. Гүнжийн болон Эмээлтийн хагарал нэлээд идэвхжиж байгаа болохоор хэзээ ч хүчтэй хөдлөлт болж болзошгүй.

-Хүчтэй газар хөдлөлтийг Улаанбаатарын бүсэд урьдчилан мэдээлэх боломжгүй юм байна. Тэгвэл хохирол багатай даван туулахын тулд яах ёстой вэ?
-Ер нь улсын нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийн төлөвлөлт, түүний дотор аж үйлдвэрийн томоохон цогцолбор барих, хот төлөвлөлт, хүн амын нягтаршил, суурьшил зэрэг асуудлыг шийдвэрлэхдээ газар хөдлөлтийн болзошгүй аюулыг тооцох, эрсдэлийг бууруулах арга хэмжээг зайлшгүй авч хэрэгжүүлэх нь чухал. Хот суурин газрыг зөв төлөвлөж газар хөдлөлтийн аюулыг нарийн тооцоолсноор учрах хохирлыг эрс бууруулж болохыг 2010 онд болсон хоёр газар хөдлөлтийн жишээнээс харж болно.

Тодруулбал, 2010 онд Гаитид долоон магнитуудын хүчтэй газар хөдлөлтийн улмаас чанаргүй барьсан барилга байгууламж нурж нийслэл хот нь бараг тэр чигээрээ сүйдэж, 300 гаруй мянган хүн амь үрэгдсэн. Тэгвэл хот төлөвлөлт, барилгын чанараараа дээгүүрт тооцогддог Чили улсад үүнээс хэдэн зуун дахин хүчтэй буюу магнитууд нь ес хүрсэн. Ийм хүчтэй газар хөдлөлт болоход бараг хохиролгүй гарсан байдаг. Эндээс дараах энгийн дүгнэлтийг хийж болно. Аливаа байгалийн гамшиг, ялангуяа хүчтэй газар хөдлөлтөөс учирч болох аюулыг шинжлэх ухааны үндэслэлтэй зөв тооцоолж, аюулын эрсдлийг бууруулах ажиллагааг зөв хэрэгжүүлснээр хожим учрах хохирлыг эрс багасгаж болдгийг харуулж байна.

-Манай улс газар хөдлөлтийн идэвхтэй бүсэд хамаардаг уу. Сүүлийн үед дөрвөөс дээш магнитуудтай газар хөдлөлт хэр олон удаа бүртгэгдсэн бэ?
-Ази тив бол газар хөдлөлтийн идэвхтэй бүсэд хамаардаг. Бусад улс оронд болж буй газар хөдлөлт ч манай улсад ямар нэг байдлаар хамааралтай. Жишээлбэл, 2010 онд Гаитид газар хөдөлж өчнөөн хүн амь үрэгдэж, маш их хэмжээний хохирол амссан. Гэтэл Дундговийн Дэрэнд 5.5 магнитуудын хүчтэй газар хөдлөлт хоёр ч удаа болсон. Энэ үзэгдэл Улаанбаатарт мэдрэгдсэн. Гүнжийн хагарлын чичирхийллээс хоёр хоногийн дараа Хэнтийд 4.8 магнитуудтай чичирхийлэл болсон. Гэхдээ ямар нэг хохирол гараагүй. Энэ үзэгдэл Улаанбаатарт тодорхой хэмжээгээр мэдрэгдсэн.

Ер нь сүүлийн үед магнитууд нь 2.5-аас доош сулавтар хүчтэй газар хөдлөлтийн тоо нь нэмэгдсэн. Магнитууд нь арай илүү хүнд мэдэгдэхүйц буюу 3.5-аас дээш хүчтэй газар хөдлөлт таван ч удаа бүртгэгдээд байна. Судалгаанаас харахад магнитуудын хүч нэмэгдээд байдаг тохиолдол бий. Тэгэхээр цаашдаа магнитууд нь зургаа, долоо хүртэл хөдлөлт болж болзошгүй. Аюул их ойрхон байгааг мартаж болохгүй.

Засгийн газрын мэдээ