I love Mongolia” төслийн баг Өмнөговь аймгийн бүтээн байгуулалт, ахуй амьдралтай танилцаж явна. Мэдээж хэрэг Өмнөговь аймгийг Монгол Улсын эдийн засаг, хөгжлийн тулгуур болсон хоёр толгойгүйгээр төсөөлөхийн аргагүй. Тэгвэл бид Өмнөговь аймгийн Цогтцэций сумын нутагт байрлах "Эрдэнэс тавантолгой” компанийн үйл ажиллагаатай танилцлаа.

"Эрдэнэс тавантолгой” компанийн тухай    
Тавантолгойн нүүрсний орд газар нь Өмнөговь аймгийн Цогтцэций сумын нутаг Улаан нуурын хөндийд Улаанбаатар хотоос өмнө зүгт 540 км зайд байрлана. Өмнөговь аймгийн төв Даланзадгад хотоос 90 км, Цогтцэций сумын төвөөс өмнө зүгт 16 км, Дорноговь аймгийн төв Сайншанд хотоос 440 км, төмөр замын хамгийн ойрын цэг болох Хар Айраг өртөөнөөс 400 км, Гашуунсухайт боомтоос 270 км Монгол-Хятадын хилээс 170 гаруй км-т орших бөгөөд нийт 220 хавтгай дөрвөлжин км талбайг хамардаг.

Тавантолгойн орд нь 6 тэрбум нүүрсний нөөц, баялагтай бөгөөд үүний 1.4 тэрбум нь коксжих нүүрс, 4.6 тэрбум нь эрчим хүчний нүүрс болно.
"Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн уурхайд нийт 345 ажилтан дөрвөн ээлжээр ажилладаг байна. Түүнчлэн тус компанид оффисийн 137, туслан гүйцэтгэгч компанийн 150 гаруй ажилтан албан хаагчтай үйл ажиллагаа явуулж байна.

Уурхай нь Liebherr, Caterpillar, Terex зэрэг үндсэн тоног төхөөрөмжүүдтэйгээр уламжлалт эксковатор, автосамосвалийн хослол бүхий, гадаад овоолготой ашиглалтын системээр батлагдсан техник эдийн засгийн үндэслэл, уулын ажлын төлөвлөгөөний дагуу олборлолтын ажлыг гүйцэтгэж байна. 240 тн даацтай Terex МТ4400 автосамосвал, 18 м3 шанагатай Liebherr R9350 экскаватор болон дэлхийн тэргүүний шилдэг бусад тоног төхөөрөмжүүдийг ашиглан олборлолт явуулж байна.
"Эрдэнэс Таван Толгой” ХК-ийн уурхайн үйл ажиллагаа өргөжихийн хэрээр уурхайн хотхоныг өргөтгөх ажлууд хийгдэж байна. Ажилчдын тоо уурхай, дэд бүтцийн бүтээн байгуулалт өргөжих явцад улам нэмэгдэх болно.

Цаашид олборлолтод өртөх талбайд ашиглалтын хайгуул, гидрогеологи, байгаль орчин, мониторингийн судалгааны ажлууд тасралтгүй хийгдэх бөгөөд дэд бүтэц, боловсруулах үйлдвэр, цахилгаан станц барих бүтээн байгуулалтын ажлууд хийгдэж байна.
Бид Цанхийн зүүн хэсэгт олборлолтын үйл ажиллагаа явуулдаг бөгөөд 2013 оноос Цанхийн баруун хэсэгт үйл ажиллагаа явуулах бэлтгэл ажлыг хангаад байна.
2011 оны 8-р сарын 04-нд экспортын анхны цуваа Гашуунсухайтын боомтын зүг хөдөлж байсан бөгөөд 2011 онд 1 сая тонн, өнгөрсөн онд 2,5 сая тонн нүүрс олборлож 2012 оны жилийн эцсийн байдлаар 2,4 сая тн нүүрсийг экспортлоод байна.

Уурхай олборлолтын хэмжээгээ жил бүр нэмэгдүүлж, 2016 он гэхэд бүрэн хүчин чадалдаа хүрч, жилд 20 сая тонн нүүрс олборлох хүчин чадалтай ил уурхай болохоор төлөвлөн ажиллаж байна.
Энэ оны эхний хагас жилд 32.1 тэрбум төгрөгийн татварыг төсөвт төвлөрүүлжээ
"Эрдэнэс тавантолгой” компани нь 2014 оны Монгол улсын нүүрсний нийт экспортын 30%-ийг дангаараа бүрдүүлж зах зээл дэх байр сууриа нэмэгдүүлэв. Улсын төсөвт найман нэр төрлийн татвар, хураамж хэлбэрээр 2014 онд нийт 58 тэрбум төгрөгийг төвлөрүүлж ТОП 5 татвар төлөгч аж ахуйн нэгжүүдийн нэг болсон. Мөн 2014 онд Татварын илүү төлөлт 107 тэрбум төгрөг / 2014 онд нийт 165 тэрбум төгрөг татварт төвлөрүүлсэн/

2015 он II хагас жилийн байдлаар нийт 32,1 тэрбум төгрөгийг улсын төсөвт төвлөрүүлсэн байна.
Орон нутагт 2015 оны эхний хагас жилд төвлөрүүлсэн татвар
• Үл хөдлөх хөрөнгийн татварт – 36,3 сая
• Газрын төлбөрт – 118,6 сая
• Усны төлбөрт – 48,7 сая
• ХХОАТатварт – 548,0 сая
 Нийт 751,5 сая төгрөгийг төвлөрүүлсэн байна.
 
 
Эрдэнэс тавантолгой компани 630 гаруй ажилтан, албан хаагчтай
Өнөөгийн байдлаар "Эрдэнэс Таван Толгой” ХК нь төв оффистоо 137, уурхайдаа 345 ажилтан албан хаагч, туслан гүйцэтгэгч компанийн 150 гаруй нийт 630 гаруй ажилтантайгаар үйл ажиллагаагаа явуулж байна.
Тавантолгой төслийн үйл ажиллагаа нь ордын ашиглалт, нүүрсний олборлолт, бүтээгдэхүүн боловсруулах, дэд бүтэц, үйлдвэрүүдийг барьж байгуулах, төсөл болон бүс нутгийг эрчим хүчээр найдвартай хангах, ус хангамжийн системийг байгуулах, нэмэлт хайгуул, судалгаа хийх, бүтээгдэхүүнээ олон улсын зах зээлд хүргэх, дотоодын болон олон улсын хөрөнгийн зах зээлд хувьцаа арилжаалах гэсэн үндсэн чиглэлтэй хэрэгжиж байгаа.

Цахилгаан Станц
Байгалийн баялагтаа тулгуурлан боловсруулах үйлдвэрүүд барьж, эдийн засгаа "олборлох” байдлаас "үйлдвэрлэлийн” эдийн засагт шилжүүлэх нь Монгол улсын Засгийн Газрын эдийн засгийн хөгжлийн гол стратеги юм.
Засгийн Газрын үйлдвэржүүлэлтийн бодлогын гол цөм нь Сайншандын аж үйлдвэрийн парк байгуулах бөгөөд энэ нь бүс нутгийн хэмжээнд эрчим хүчний ихээхэн хэрэгцээг бий болгох юм. Эрдэнэс Таван Толгой ХК нь өөрийн нүүрсний ордоо түшиглэн эхний ээлжид 300 МВт цаашлаад 1200-1400 МВт хүчин чадал бүхий томоохон цахилгаан станцыг барьж байгуулан энэхүү говийн бүс дэх эрчим хүчний хэрэгцээг хангахаар ажиллаж байна.

Мөн түүнчлэн Эрдэнэс Таван Толгой ХК нь нүүрс угааж баяжуулах томоохон үйлдвэр барьж байгуулахаар төлөвлөж байгаа бөгөөд уг үйлдвэрийн завсрын бүтээгдхүүн нь эрчим хүч үйлдвэрлэлийн хамгийн хямд үндсэн түүхий эд болж ашиглагдах юм.
Тус цахилгаан станц нь Эрдэнэс Тавантолгойн уурхайн талбарт байх бөгөөд Өмнөговь аймгийн төв Даланзадгад хотоос зүүн тийш 95 орчим км-т, Монгол-Хятадын хилээс 200 орчим км-т байрлана.

Баяжуулах /угаах/ үйлдвэр
Цанхийн зүүн хэсгийн уурхайгаас олборлож байгаа нүүрсийг нойтон аргаар, хамгийн орчин үеийн техник –технологоор баяжуулахаар төлөвлөж байна.
 Нүүрсийг баяжуулах гол зорилго нь нүүрсэн дэх органик бус механик хольцийг цэвэрлэх нүүрсний илчлэгийг дээшлүүлэх, үнслэгийг бууруулахад орших бөгөөд баяжуулах нь коксжуулах, хийжүүлэх, шингэрүүлэх гэх мэт технологийн процессын урьдчилсан нөхцөл болох юм.
 Төлөвлөж байгаа нүүрс баяжуулах үйлдвэр нь жилдээ дунджаар 13.4 сая тонн коксжих нүүрс, 3.8 сая тонн завсрын бүтээгдэхүүн буюу эрчим хүчний нүүрс үйлдвэрлэж экспортонд гаргах болон дотоодын хэрэгцээнд нийлүүлэх юм. Баяжуулах үйлдвэр нь Цанхийн зүүн хэсгээс олборлосон нүүрсийг тасралтгүй үргэлжлэх ажлын горимоор жилд 20 сая тн түүхий нүүрс боловсруулан коксжих нүүрс болон эрчим хүчний нүүрс үйлдвэрлэнэ.

 Тус бүртээ 900тн/цаг хүчин чадалтай 4 модулиас бүрдсэн нүүрс баяжуулах үйлдвэрийн загварыг төлөвлөж байна.
Жилд 300 өдөр, өдөрт 24 цагаар нүүрс угаах ажлыг гүйцэтгэхээр төлөвлөсөн. Техникийн бэлэн байдал 85 хувьтай байна. Ингэснээр жилд доод тал нь 6100 цаг ажиллах хүчин чадалтай үйлдвэр байх бөгөөд батлагдсан, хүлээн зөвшөөрөгдсөн технологи ашиглан нүүрс боловсруулна.
2013 оны турш бүтээн байгуулалтын ажил явагдана, 2014 оны 4-р улиралд Нүүрс баяжуулах үйлдвэрийн эхний модулийг ашиглалтанд өгснөөр 5.0 сая тонн нүүрс жилд угаах хүчин чадлаар үйлдвэр ажиллаж эхлэнэ.
Үүний дараагаар тус бүр 5 сая тонн угаах хүчин чадалтай дараа дараагийн модулийг барьж эхлэх бөгөөд 2017 онд Зүүн цанхийн уурхайг түшиглэн баригдах нүүрс баяжуулах үйлдвэр бүрэн хүчин чадлаараа ажиллана.

Ус хангамж
Төслийн ус хангамжийн талаар хийгдсэн ажлууд:
 Таван толгойн ордыг ашиглах зорилгоор тус бүс нутагт 1980-аад оны дунд үеэс эхлэн усны хайгуулын ажлыг эрчимтэй явуулсны үр дүнд усны хэд хэдэн сав газруудыг илрүүлсэн байна. Үүнд:
1. Балгасын улаан нуурын хэсэг-Таван толгойгоос баруун өмнө зүгт 70 км-ийн зайд орших энэ орд нь усны гол нөөц бөгөөд 27 жил ашиглах боломжтой юм.
2. Зайрмагтайн хэсэг-Энэхүү орд нь газар доорхи усны нөөцөд хамаарах ба 27 жил ашиглах боломжтой.
3. Наймант ба Цэцэн-Уулын хэсэг-Эдгээр хэсгүүдэд томоохон хэрэглэгчийг хангахуйц хэмжээний усны нөөц тогтоогдоогүй боловч бага хэмжээний ус авч хэрэглэх боломжтой гэж дүгнээд байна.
4. Уурхайн ус шүүрүүлэлт ба усны хоёрдогч хангамж
 Үйлдвэрлэлийн эхний жилүүдэд уурхайн талбай дахь усыг шүүрүүлснээр урт хугацааны усны ундаргын хэмжээг төлөвлөж, нэмэгдүүлэх хэрэгцээг тооцоолон ашиглалтын үес 20 орчим жилийн дараагаар урсгалын түвшин дээд хэмжээндээ хүрэх дүгнэлтийг гаргаад байна.
 
Ус хангамжийн талаар хийгдэх ажлууд ба дэд бүтэц:
Усны нөөц харьцангуй хязгаарлагдмал байгааг харгалзан ус хэмнэлттэй технологи нэвтрүүлэх, усыг дахин ашиглах, усны зохистой хэрэглээг бий болгох арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх нь нэн тэргүүний зорилт болоод байна. Иймээс 400 м хүртэл гүнтэй, ойролцоогоор өөр хоорондоо 1 км-ийн зайтай 12 цооног, ус хадгалах резевуар, шахуургын станц, ус дамжуулах, түгээх хоолой, уурхай дахь усны цөөрөм, нүүрс баяжуулах үйлдвэр, тоос дарах төхөөрөмж, усны дотоод хэрэгцээний цэвэршүүлэх үйлдвэрүүдийг барьж байгуулахаар төлөвлөж байна.
Авто зам болон төмөр зам
"Эрдэнэс-Таван толгой” ХК-ийн анхны нүүрсний экспортын тээвэрлэлт 2011 оны 8 дугаар сарын 4-ний өдөр Өмнөговь аймгийн Цогтцэций сумын нутагт байрлах стратегийн ач холбогдол бүхий Таван толгой ордын Цанхийн зүүн хэсэг буюу Эрдэнэс-ТТ уурхайгаас эхэлсэн.

Энэ онд "Эрдэнэс-Таван толгой” ХК нь Тавантолгой-Гашуунсухайт чиглэлийн, хоёр урсгалтай, хатуу хучилттай, нүүрс тээврийн 235 км авто замын бүтээн байгуулалтын ажлыг шинээр эхлүүлэх зорилт тавин ажиллаж байна. Энэхүү бүтээн байгуулалтын ажлыг 2.5 жилийн хугацаанд ашиглалтанд оруулахаар төлөвлөж байгаа бөгөөд уг зам шинээр ашиглалтанд орсноор нүүрсний авто тээвэрлэлт эрс нэмэгдэж. жилд 10-15 сая тонн-д хүрэх боломжтой гэж тооцож байна.

Мөн ирээдүйд өсөн нэмэгдэх нүүрс тээвэрлэлтийн эрэлт хэрэгцээг үр дүнтэй, найдвартай хангахад чиглэсэн үр ашигтай үндэсний төмөр замын дотоод сүлжээг өргөжүүлэх, улмаар улсын эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийг хурдасгах болон Таван толгой ордыг ашиглахад нэн түрүүн шаардлагатай дэд бүтэц нь шинээр төмөр зам тавих явдал юм.

Засгийн газрын 2012 оны 93, 161 дүгээр тогтоолоор Төрөөс төмөр замын тээврийн талаар баримтлах бодлогын хэрэгжилтийг эрчимжүүлэх зорилгоор Монгол Улсын эдийн засаг, нийгэмд онцгой ач холбогдол бүхий шинээр барьсан болон барихаар төлөвлөсөн төмөр замын суурь бүтцийг эзэмших төрийн өмч давамгайлсан хувьцаат компанийг байгуулж, компанийн хувьцаа эзэмшигчээр Эрдэнэс Таван толгой ХК (оролцоог нь хязгаарлахгүйгээр, гэхдээ 49-өөс илүүгүй хувьд) болон бусад хөрөнгө оруулагчдыг оролцуулахаар шийдвэрлэсэн.
Төмөр замын суурь бүтцийг эзэмших компанийг шинээр байгуулах, "Сайншанд-Тавантолгой-Гашуунсухайт", "Даланзадгад-Сайншанд” болон "Сайншанд-Чойбалсан” зэрэг чиглэлээр төмөр замын суурь бүтцийг барих концесст оролцох ажлыг Төрийн өмчийн хороотой хамтран зохион байгуулахаар ажиллаж байна.

"Эрдэнэс Тавантолгой” ХК нь шинээр барьсан болон барихаар төлөвлөсөн төмөр замын суурь бүтцийг эзэмших хувьцаат компанийг өөрийн охин компани хэлбэрээр байгуулах бөгөөд компанийг дүрмийг батлах, улсын бүртгэлд бүртгүүлэх болон төслийн техник, эдийн засгийн үндэслэл боловсруулах, эдийн засгийн тооцоо судалгааны ажлыг нарийвчлан хийх зэрэг ажлыг холбогдох төрийн байгууллагуудтай хамтран зохион байгуулахаар бэлтгэж байна.
Эх сурвалж www.wikimon.mn