Манай дүүргийн хэмжээнд нийтдээ албан бус мэдээгээр 3000 орчим хүн байнгын шинжтэйгээр хувиараа нүүрс олборлох үйл ажиллагаа явуулж байгаа.

Уурхайн ашигт малтмалыг хууль бусаар олборлох үйл ажиллагаатай холбоотой хэрэгт 2014 онд 7, 2015 онд 9 хүн нас барсан байдаг. Харин 2016 оны эхний 6 сарын байдлаар 10 хүн нас барсан нь энэ асуудал өсөх хандлагтай байна.

Бичил уурхайгаас ашигт малтмал олборлох эрх зүйн зохицуулалтыг нь аваад үзэхээр Засгийн газрын 2010 оны 308 тоот тогтоолоор батлагдсан "Бичил уурхайгаар ашигт малтмалыг олборлох тухай" журам байгаа. Энэ журмаар зөвхөн ил уурхайгаас алт болон бусад байгалийн ашигт малтмал олборлох, ашиглах тухай асуудлуудыг зохицуулсан.Хувиараа гар аргаар нүүрс олборлож байгаа хүмүүсийн асуудал зохицуулагдаагүй, ямар нэг эрх зүйн зохицуулалт, хууль, дүрэм, журам, акт байхгүй.

Ашигт малтмалын хэрэг эрхлэх газраас томоохон аж ахуйн нэгжүүдэд тухайн орон нутагт ашигт малтмалыг олборлох зөвшөөрлийг олгодог. Тухайн зөвшөөрөл авсан газрууд албан ёсоор уурхайн үйл ажиллагаа явуулж байгаа юм байхгүй. Лицензээ дамжуулан бусадтай гурвалсан гэрээ байгуулаад хувь хүмүүсийг гар аргаар нүүрс олборлуулах байдлаар ажиллаж байгаагаас болоод хэн нэгэнд хариуцлага хүлээлгэхэд төвөгтэй  болоод байгаа юм л даа.

Зөвхөн Налайхын бичил уурхайтай холбоотойгоор гүний уурхайгаас ашигт малтмал  олборлох талаар тогтоолын төсөл 2012онд Засгийн газарт орсон юм билээ.

Энэ тогтоолын дагуу ямар нэг шийдвэр гарсан юм байхгүй таг болсон. Эрх зүйн зохицуулалт байхгүй учраас ард иргэд дураараа газрын гүн рүү 20-80 метр хүртэл гар аргаар ухаж, нүүрс олборлож байгаад, амь насаар алдсаар байгаа юм.

Дүүргийн прокурорын газар, Цагдаагийн газар, Мэргэжлийн хяналтын алба, хамтраад оны эхэнд 30 аман дээр ажиллаж байгаа 30 хүнд холбогдох нэг эрүүгийн хэргийг үүсгээд, Улсын мөрдөн байцаах газарт шилжүүлсэн. Бас л шийдвэрлэгдээгүй юм билээ.

2016 онд Энэ төрлийн 6  хэрэгт  эрүүгийн хэрэг үүсгэн, шалгаж байна. Энэ 6 хэргийн улмаас нийтдээ 10 хүн амь насаа алдаад байгаа юм. Шийдвэрлэлт нь ихэнхдээ хэрэгсэхгүй болж байна. Яагаад гэвэл Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн 138-р зүйлд зааснаар эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгахаар шүүхээс тухайн иргэн нь хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажиллагаа хариуцсан тусгай субект болж чадахгүй байна гээд байгаа.

Анхан шатны шүүхээс 2014 онд нэг хэсэг Хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажиллагааны журам зөрчсөн байна гэдгээр нь шийдвэрлэж байсан.Гэтэл нэг хэрэг нь Улсын дээд шүүхээр хянан хэлэлцэгдээд, Хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажиллагааны үүргийг сахин хамгаалах үүрэг бүхий тусгай субект биш гэж хүнийг нь цагаатгасан. Одоо шүүх Дээд шүүхийн энэ шийдвэрийг жишиг болгоод л энэ төрлийн хэргийг эцэслэн шийдвэрлэхээ больсон.

Мөн энэ төрлийн хэрэгт хүндрэлтэй нэг асуудал нь байгаль орчинд  хичнээн хэмжээний хохирол учруулсан гэдэг эдийн засаг, экологийн үнэлгээг нь гаргахад их төвөгтэй байдаг.

Байгаль орчинд  хохирол учруулсан асуудлаар мэргэжлийн байгууллагад хандаж, үнэлгээ гаргуулах гэхээр хамгийн доод тал нь 280-450 мянган төгрөгийн  үнэ хөлстэй хийдэг.

Гэтэл энэ мөнгийг Цагдаагийн байгууллага гаргаж өгч чадахгүй, прокурорын байгууллагад байцаан шийтгэх ажиллагааны зардал байхгүй. Хэрэгт холбогдсон нөхдүүдээс гаргуулах гэхээр нүүрс олборлож амьжиргаагаа залгуулдаг хүмүүс төлөх чадвар байхгүй. Үнэлгээний газраар өмнө нь мөнгөө төлөхгүй удаа дараа үнэлгээ гаргуулчихсан учир үнэлгээ хийхгүй  шалтаг шалгаан хэлээд буцаагаад байдаг.

Ингээд л үнэлгээ хийлгэж чадахгүйгээс болоод эрүүгийн хэргийн хохиролын хэмжээг тооцож чадахгүй болно. Тэгэхээр ашигт малтмалыг хууль бусаар олборлосон гэж нотлон шүүхэд шилжүүлхэд хэцүү ш дээ. Хэргийн сэжигтэн, яллагдагч нар ямар нэг хөдөлмөр хамгааллын сургалтанд суугаагүй хувь хүн байдаг. Аж ахуйн нэгж биш учраас үүсгэн байгуулагч, хариуцах эзэн, компани гэж байхгүй.

Ингээд л үндсэндээ мөрдөн байцаалтын шатанд шалгаж байх явцад нь оршуулын зардал болон бусад зардлыг буруутай гэж сэжиглэгдэж байгаа хүнээр төлүүлэх арга хэмжээг аваад "гэмт хэргийн бүрэлдэхүүнгүй" үндэслэлээр хэрэгсэхгүй болгохоос өөр ямар ч хуулийн гарцгүй болж байгаа юм.

Энэ төрлийн гэмт хэргийг шалгаж шийдвэрлэхэд гарч байгаа асуудлын талаар бид УЕПГ-т танилцуулга хүргүүлчихсэн, чиглэл хүлээгээд байж байна даа.

Дүүргийн Засаг даргын Тамгын газраас энэ тал дээр ямар арга хэмжээ авч байна.