Өнөөдөр Монгол Улсын нийгэм, эдийн засгийн салбар бүрт хөрөнгө оруулалт татах "их субботник” эхлээд байна. Энэ нь ойр ойрхон "Дисковери” форум зохион байгуулж байсан 2000-аад оны эхэн үеийнхээс юугаараа ялгаатай вэ? Тэр үед бидэнд "Хөрсөн дор маань баялаг бий” гэхээс өөрөөр хүрзнээс өөр зэвсэггүй байлаа. Хөрөнгө оруулалт татах боломж тэгэхэд өөр юу ч байсангүй.

Гэтэл өнгөрсөн хугацаанд, ялангуяа 2008-2009 оны санхүүгийн хямралын дараа эдийн засгаа 17.3 хувьд хүртэл өсгөж байсан, үүнд нь яг одоогийнх шиг уул уурхайн гаралтай бүтээгдэхүүнээ экспортлох үнэ ханшийн өсөлт гол үүрэг гүйцэтгэлээ. Өнгөрсөн 20-иод жилийн хугацаанд алдаа оноо ихтэй ч уул уурхайн бүтээгдэхүүнээ экспортолсоор байв. Хөрөнгө оруулагчид Монголыг эхлээд ховор олдвор аятай харж байсан бол улс төрийн шуурганд уриад байсан зочдоо ч хөөгөөд гаргачихдаг догшин олз болохыг мэдрэв. Харин өнөөдөр бидэнд энэ алдааг арилгах, хөрөнгө оруулагчдын айдсыг үргээх, алдагдсан итгэлээ дахин олж авах үүрэг ногдоод байна.

Монгол Улс транзит тээврийнхээ тоог 400 чингэлэгт хүргэнэ

Энэ үүргийн эхний алхмыг саяхан Бээжин хотноо зохион байгуулсан "Транзит Монгол-2017” амжилттай гүйцэтгээд ирлээ. Дээр дурьдсанчлан аль ч салбарт хөрөнгө оруулагч тал маань төмөр замын тээврийн асуудлыг хөндөж байна. Энэ нь хамгийн товчхоноор бас зөөлнөөр хэлэхэд "Дэлхийн хамгийн том зах зээлтэй орны хаяаг дэрлэчихээд, далайд гарцтай болох гол төмөр замаа тавиагүй байж юу ярина вэ” гэсэн шаардлага. Үнэхээр ч төмөр замын царигийн хэрүүл хийх хооронд ачаа тээврийн ихэнх хувь нь Казахстан, Манжуураар дамжиж байгааг хэн худал гэх вэ. Европ-Азийг холбосон Транс-Сибирийн гол тэтгэгч шугам болох Наушки-Эрээн чиглэлийн Монголыг дамжин өнгөрөх / Сүхбаатар-Улаанбаатар-Замын-Үүд чиглэлийн/ төмөр зам нь 1110 км урттай. Энэ нь Монголын хоёр талаар тойрох Казахстаны коридороос 513, Манжуурынхаас 748 км дөт юм.

Хэдий дөт замд тооцогдож байгаа ч 2016 онд манай нутаг дэвсгэрээр 167 чингэлэг галт тэрэг явсан бол Казахстанаар 10 дахин их буюу 1700 чингэлэг, Манжуураар дамжуулан 1200 чингэлэг галт тэрэг явсан байна.

Гэхдээ "Муу юм ч сайн талтай байдаг” гэдэгчлэн Монголын нутгаар дамжуулан тээвэрлэвэл үнийн уян хатан нөхцөлтэй, хурдан шуурхай шүү гэдгийг энэ "алдаа” тодотгож, Монголд транзит тээврийг хөгжүүлэхэд онцгой анхаарах, "Транзит тээврээ хөгжүүлэхээр чинь хөрөнгө оруулъя” гэх биш "Транзит тээврийг чинь хөгжүүлэхэд хамтран ажиллая” гэх ажил хэрэгч санал санаачилгуудыг авчирч өглөө.

Тодруулбал, энэ оны дөрөвдүгээр сарын 7-ны өдөр Бээжин хотноо болсон "Транзит Монгол 2017” олон улсын форумын үр дүнд төмөр замын хоёр ч шинэ чиглэл нээхээр болж, Эрээн боомтод Монголын талаас хүлээж авдаггүй байсан зарим нэр төрлийн барааг хүлээн авдаг болгохоор дүрэм журамдаа өөрчлөлт оруулах тухай Хятадын тал бодолцож үзэхээ илэрхийлсэн байна.

Эхлээд Монгол Улсаар дамжин ОХУ-аас БНХАУ руу, БНХАУ- аас ОХУ руу ачаа тээвэрлэх нь юугаараа давуу талтайг хөрөнгө оруулагчид дэнсэлж үзлээ. Манай улсаар дамжин Оросоос Хятад руу, Хятадаас Орос руу ачаа тээвэрлэх хугацааг хурдасгаж, ОХУ-аас БНХАУ чиглэлд 31 цаг байсныг 28 цаг, БНХАУ-ОХУ чиглэлд 36 цаг байсныг 31 цаг болгосон байна. Мөн хоногт ачаа тээвэрлэх зайг 850-950 км болгожээ.

Түүнчлэн манай төмөр зам өргөн царигтай учраас ачаа шилжүүлэн тээвэрлэх хэрэгцээ гардаг. Тиймээс ачаа тээвэрлэх үнийн тарифын хөнгөлөлт үзүүлж, шилжүүлэн ачих хугацааг 420 минутаас 240 минут болгосон байна. Ингэснээр Монгол Улс 2017 онд транзит тээврийнхээ тоог 400 чингэлэгт хүргэх зорилт тавьжээ.

Монголын нутаг дэвсгэрийг дамнаж Орос, Хятадыг холбох төмөр зам, авто зам, газрын тос болон хийн хоолой, эрчим хүчний таван шугам болон бусад дэд бүтцийг байгуулах төслийг тус улс "Талын зам” санаачилга гэж нэрлээд байна. Талын зам төмөр замын коридорууд байгуулагдсанаар 2015 онд 68 тэрбум ам.доллар байсан хөрш хоёр улсын худалдааны эргэлт 2020 онд 200 тэрбум ам.долларт хүрэх боломжтой гэж тооцоолжээ.

"Транзит Монгол-2017” форумын үр дүн, хүлээлтийн талаар ОХУ, Монгол, БНХАУ-ын төлөөллүүд дараах байр суурийг илэрхийллээ.

Монгол Улсын Зам, тээврийн хөгжлийн дэд сайд Б.Цогтгэрэл "Бид тарифын эрс шинэчлэлүүдийг хийнэ гэдгээ амлаж байна. БНХАУ-тай Монголоос авах ачааны төрлийг нэмэгдүүлэх талаар ярилцсан. Эрээний боомт манайхаас хүлээж авдаггүй байсан ачааны нэр төрлийн жагсаалтын журамд өөрчлөлт оруулах тухайгаа илэрхийлсэн. Энэ нь тус форумын гол үр дүн юм” гэжээ. Харин ОХУ-ын Тээврийн яамны харьяа Холбооны төмөр замын агентлагийн орлогч дарга И.В Мицук "Форумын үеэр үнийн асуудлыг сөхөж ярилаа. Тариф байх ёстой, тэнцвэртэй түвшиндээ тогтоогдсон. Тариф төмөр замд орлого олох боломжийг нь олгосон байх ёстой.

Бид тэглэж болно. Гэвч Улаанбаатар төмөр замын ажилчдаа тэжээж чадахгүйд хүрнэ. Хэдий эдийн засаг хүнд байгаа ч бид тарифыг хөнгөлж, буулгасан. Энэ нь тээврийн хэмжээг өсгөх замаар уян хатан бодлого хэрэгжүүлэх хэрэгжүүлэх шаардлагатайг харуулж байна” гэсэн юм. Тэгэхээр Оросын талд тарифыг үүнээс илүү бууруулах боломжгүй хэмээн хатуурхаж буй аж. Харин Монгол-Оросын хувь нийлүүлсэн "Улаанбаатар төмөр зам” нийгэмлэгийн дарга Д.Жигжиднямаа "Монгол Улсын транзит потенциал өссөнийг харууллаа. Бид Хятадын төмөр замын компанитай хамтран ажиллах санамж бичигт гарын үсэг зурснаар тарифын хөнгөлөлт эдлүүлэхийг гадныхнаас гуйдаг байсан бол одоо өөрсдөө хөнгөлөлт үзүүлж эхэллээ. Ингэснээр ачааны хэмжээнээс ашиг олох боломж бүрдэнэ. Мөн бид тээврийн хурдаа нэмэгдүүлж, гаалийн үзлэгийг нэг цонхны үйлчилгээнд оруулсан” хэмээн ирээдүйн үр дүнг хэрхэн тооцоолж буйгаа илэрхийлжээ.

Монголын тээвэр зуучлагчдын нэгдсэн холбооны тэргүүн Б.Лхагвасүрэн "Казахстан манайхаас ачаа тээврийг сүүлд эхэлсэн хэрнээ явуулсан галт тэргийн тоогоороо манайхаас түрүүнд явна. Хэдийгээр дөт зам гэж ярьж байгаа ч тариф буюу тээврийн хөлс нь өндөр байвал манай замыг сонгохгүй. Тиймээс үнийн хөнгөлөлтийг их сонирхож байна” гэсэн нь гурван улсын тээвэр зуучлагчид өөрсдийн "хэлээр” ярьж ойлголцсоны дараах үнэн бөгөөд хатуу үг юм.

Монголын хоёр талаар тойрох Казахстаны коридороос 513, Манжуурынхаас 748 км дөт

Дашрамд дурьдахад БНХАУ-ын дарга олон ч орноор айлчлахдаа "Нэг бүс-Нэг зам” төслөө ярилаа. Ёстой л "Санасан бүхэндээ хүрч сарвайсан болгоноо авлаа”. Энэ нь Монголд ашигтай тусч чадах эсэх нь зөвхөн Монгол төрийн эрх баригчдаас шалтгаална. Бидэнд боломж байна. Тиймээс ч Хятадын Олон улсын тээвэр зуучлагчдын холбооны Тээврийн комиссын Нарийн бичгийн дарга Лин Бэй Жан "Манжуур, Казахстаны төмөр замын гарцуудаас Монголын төмөр замаар транзит тээвэр хийх нь илүү ирээдүйтэй харагдаж байна. Гэвч техникийн шинж чанартай өргөн нарийн царигийн асуудал бий. Манай талаас үүнийг зайлшгүй шийдвэрлэх ёстой асуудал гэж харж байна. Гэвч энэ нь ганц Монголын асуудал биш. "Нэг бүс-Нэг зам” төслийг хэрэгжүүлж буй гурван оронд тулгарч буй хүндрэл юм. Ирэх жилийн эхээр энэ асуудлыг эцэслэн шийдэх хүлээлттэй байна. Мэдээж энэ асуудал дээр ОХУ болон Монгол Улс дэмжлэг үзүүлэх болов уу” гэсэн юм.

Форумд оролцсон гол талууд ийнхүү байр сууриа илэрхийлж байна. "Би мөнгөний сэдвээр хэзээ ч тоглоомоор дуугардаггүй” гэдэг шиг тэд форумд зориулж дуугараагүй, бодит нөхцөл байдлаа танилцуулсан нь энэ. Мөн энэ үеэр Монголын тээвэр зуучлагчдын нэгдсэн холбоо CIFA буюу БНХАУ-ын тээвэр зуучийн холбоотой хамтран ажиллах санамж бичигт гарын үсэг зурсан юм.

Гурван улсын Төрийн тэргүүний уулзалтын дайтай үр дүнд гурван улсын зам тээврийн салбар, төмөр замын байгууллагын удирдлагууд, тээвэр зуучлалын байгууллагууд уулзаж нэгдсэн үр дүнд хүрснээр "Транзит Монгол 2017" олон улсын форум амжилттай боллоо. Монголчууддаа мэдээлэхэд "Танкны зам уу, Талын зам уу” гэдгийг цаг хугацаа ийн харуулав. Тив дамжсан хамтын шийдвэр, эдийн засгийн үр ашиг улс төрийн "дажинг” намжааж хөршүүддээ "араараа тавиулахгүй” байх эсэх нь биднээс л хамаарах болов.

Монгол Улсын Зам тээврийн салбар Европоос Азид, Азиас Европт хамгийн богино хугацаанд дөт замаар Монгол улсын нутаг дэвсгэрээрээр дамжуулан ачаа тээврийг аюулгүй, найдвартай таатай нөхцөлд тээвэрлэх боломж бүрдсэнийг олон улсад танилцууллаа. Одоо бусад салбарт хөрөнгө оруулагчдын ч эргэлзээ тайлагдаж дээрх үзүүлэлт Монголд хөрөнгө оруулахад нь саад болоод байсан бол өмнөх шийдвэрээ эргэн харах шалтгаантай болов. Энэ л "Транзит Монгол 2017" олон улсын форумын гол зорилго байсан юм. 

Э.Батбаяр