Украйны хямралаас үүдэлтэйгээр АНУ болон Европын холбооноос хоригийн сураг сонссон ОХУ "эдийн засгийн газрын зураг"-аа шинээр зурж эхэллээ. Хятад, Энэтхэгийн зах зээлд эзэн суух алсын стратегитай хий дамжуулах гэрээ, Ази, Европыг холбосон төмөр замын хамгийн богино маршрутын төсөлд В.Путин, Си Жинпин нар гарын үсэг зурсан нь дэлхий мэдээний гол үйл явдал болов. Ингэснээр хийн хоолойг нутгаараа дамжуулах манай улсын олон жилийн горьдлого нэг хэсэгтээ тасарч, Ази-Европыг холбох төмөр замын хамгийн богино маршрут гэгддэг Улаанбаатар төмөр замын үүрэг ч, имиж ч бүдгэрлээ. Хоёр хөршийн байгуулсан гэрээ, урьдчилсан тохироогоор Якут-Хабаровск-Владивосток гэсэн "Сибирийн хүч" дамжуулах хоолойноос салаа байгуулж Хятадад хий  нийлүүлэхээр болж байна. Мөн Амар мөрөн дээгүүр гүүр тавьж Хятадтай төмөр замаар холбохоор тохиров. Үр дүнд нь Орос, Хятад хоёрыг холбосон төмөр замын маршрут одоогийнхоос 700 км-ээр багасна гэж мэдэгдлээ.

Хоёр их гүрний удирдагчдын тохирч үзэглэсэн, манай улсын хувьд таагүй гэмээр мэдээ үүгээр дуусахгүй. Оросын нийт зэсийн 60 хувийг өөртөө үүцэлсэн Удаконы ордыг хоёр улс хамтран эдийн засгийн эргэлтэд оруулахаар болжээ.

Уул уурхайн шинжээчид зэсийн нөөцөөр нь дэлхийд тэргүүлэх ордуудыг нэгд Монголын Оюутолгой, хоёрт Аляскийн Пеббл, гуравт Оросын Удаконы орд гэж эрэмбэлсэн байдаг юм. Хоёр хөршийн удирдагч нарын уулзалтын дараа энэ жагсаалтад тодотгол орж,   манай Оюутолгойн баялгийн гол худалдан авагч Хятад улс дэлхийд гуравт ордог зэсийн томоохон ордын хамтран эзэмшигч боллоо. Одоо урд хөршийнхөн зэс зэсийн баяжмалаа хамтран хөрөнгө оруулсан Удаконы ордоосоо л авах болно.  Өрсөлдөөний зарчмаар бус, засгийн эрхийг баригч намын нэг бодлогоор эдийн засгаа ч удирддаг хятадуудад Удаконоо сонгох өөр бодитой шалтгаанууд ч бий. Манай Оюутолгой урд хөршийн хилээс 80 гаруй км-ийн зайтай. Тэгвэл Чита мужид байрлах Удаконы орд ч хилийн ойролцоо. Забайкальскийн төмөр замыг ашиглах боломжтойгоороо Удакон харин ч давуу талтай. Нөөцийн хувьд Оюутолгойтой өрсөлдөхүйц.  Оюутолгойн гэрээнд зааснаар тус ордын нөөцийг 36 сая тонн зэс, 45 сая унци алттай гэжээ. Харин Орос, Хятадын удирдагчдын үзэглэсэн гэрээний албан мэдээнд Удаконы ордыг 26.7 сая тонн цэвэр зэсийн нөөцтэй гэсэн байна. Ордыг бүрэн ашиглах хугацааны хувьд  Оюутолгойн нийт баялгийн 80 хувийг агуулсан далд уурхайн бүтээн байгуулалтыг  2013 онд эхлүүлсэн тохиолдолд тус ордыг 2020 оноос бүрэн хүчин чадлаар ашиглах боломжтой гэж тооцоолсон. Гэвч далд уурхайн бүтээн байгуулалт төлөвлөсөн хугацаандаа эхлээгүй, одоогоор таг зогсч буй. Харин Удаконы уурхайг бүрэн хүчин чадлаар нь ашиглах хугацааг 2024 он гэж тооцоолжээ.

Гэхдээ олборлолтоо 2016 оноос эхлүүлэхээр тохирсон байна. Цаг хугацааг ингэж товлосон ч их гүрнүүд үүнээс ч өмнө бүрэн ашиглалтад оруулах эдийн засгийн чадалтай, сонирхолтой нь мэдээж. Удаконы орд бол "Металлоинвест"-ийн гол хувьцаа эзэмшигч Алишер Усманов болон мөнгө, эрх мэдлээр үл дутах Василий Анисимов зэрэг Оросын тэрбумтнуудын мэдэлд байдаг. Манай "Эрдэнэт", "Монрос"-ын Оросын талын хувьцааг эзэмшигч "Ростехнологи"-ийн захирал С.В.Чемезов, хөнгөн цагааны магнатаараа дэлхийд алдартай Олег Дерипаска нар Удаконы ордод хувьцаа эзэмших гээд орон зай олдоогүй гээд бодохоор тэнд хөрөнгө оруулалт дутахын зовлон гэж гарахгүй учир манай Оюутолгой шиг сул зогсоогоод байхгүй нь тодорхой. Тэгэхээр товлосон хугацаа нь 2024 он ч, том гүрэн, том бизнесмэнүүдийн сонирхол бол түүнээс наана, магадгүй "маргааш" л байгаа. Хятад улс өөрөө зэс хайлуулах, угаах 10-аад үйлдвэртэй учраас эхний ээлжинд баяжмалаа гаргаад явсан ч манай өрсөлдөгч болно. БНХАУ бол эдийн засаг, аж үйлдвэржилтээр дэлхийд тэргүүлдэг учраас тэр хэмжээгээрээ байгалийн баялаг, түүхий эдийн ёроолгүй ходоод болдог. Гэхдээ тэнд, тэр тусмаа зэсийн эзэлдэг хувь нь хэмжээтэй, хязгаартай. Эдийн засагчдын гаргасан тооцоогоор дэлхийн зэсийн хэрэглээ жилд 20 орчим сая тонн бөгөөд үүний 30 хувийг л Хятад улс шингээдэг байна. Энэ бүгдээс харьцуулж харвал Удакон бол яаж ч бодсон бүх талаараа манай Оюутолгойн бодитой өрсөлдөгч болж байна. Бид эндээ Оюутолгойг унтуулж байхад их гүрнүүд тэнд Оюутолгойн бодитой өрсөлдөгчийг сэрээлээ.

Э.Мөнхцэцэг

Эх сурвалж: www.shuudan.mn